II Gimnazjum im. Króla Bolesława Chrobrego w Nowym Sączu zostało powołane na mocy cesarsko-królewskiego rozporządzenia z 20 grudnia 1907 r., jako druga szkoła średnia w Nowym Sączu. C.K. II Gimnazjum Męskie utworzono poprzez przekształcenie jednej z czterech filii I Gimnazjum – istniejącego od 1818 r., dzisiejszego I Liceum im. Jana Długosza – z powodu nadmiernej liczby uczniów w tej szkole.
Nauka w nowej placówce rozpoczęła się we wrześniu 1908 r. Pierwszym dyrektorem został dotychczasowy kierownik filii Stanisław Klemensiewicz, wykształcony na Uniwersytecie Wiedeńskim doktor filozofii, biolog, entomolog, wcześniej nauczyciel w Krakowie, Brodach, Rzeszowie i Lwowie. Był dyrektorem II Gimnazjum aż do 1920 r.
Szkoła od początku stawiała uczniom wysokie wymagania. Ważnym elementem w procesie dydaktyczno-wychowawczym było kształtowanie postaw patriotycznych. Takie kształcenie przyniosło owoce, gdy nadszedł czas walki o wolną Polskę. Podczas I wojny światowej pięćdziesięciu uczniów II Gimnazjum zaciągnęło się do Legionów Polskich, niezależnie od trzykrotnie większej liczby uczniów najstarszych roczników, jak i kilku nauczycieli, powołanych do służby w armii austriackiej. Spora część z tego grona poległa na frontach wielkiej wojny.
Już w wolnej Polsce uczniowie Szkoły Chrobrego zaangażowali się w służącą Ojczyźnie działalność harcerską. Część z nich wzięła udział w wojnie z bolszewikami w 1920 r. W dziewięćsetlecie koronacji Bolesława Chrobrego, w wolnej Polsce świętującej podniosłą rocznicę, zapadła również decyzja o przyznaniu II Gimnazjum w Nowym Sączu pierwszego polskiego króla za patrona. Formalnie nadanie nastąpiło w 1926 r.
Kroniki miejskie podają, że 26 maja 1938 roku dowódca 1 pułku strzelców podhalańskich płk Alfred Krajewski na wielkiej uroczystości przed nowosądeckim ratuszem udekorował szkolny sztandar Odznaką Pułkową. Sztandar przedstawia z jednej strony wizerunek króla Bolesława Chrobrego, wzorowany na obrazie Jana Matejki, godło Polski i ówczesny herb miasta Nowego Sącza, z drugiej Matkę Boską z Dzieciątkiem, budynek szkoły i kościół św. Kazimierza.
W roku szkolnym 1933/1934, w związku z przeprowadzoną w kraju reformą „jędrzejewiczowską”, dotychczasowe Gimnazjum im. Króla Bolesława Chrobrego w Nowym Sączu zostało przekształcone w szkołę ogólnokształcącą dwustopniową, w której pierwszy etap kształcenia stanowiło czteroletnie gimnazjum, zakończone tzw. małą maturą, a drugi – dwuletnie liceum, po którego ukończeniu absolwenci przystępowali do egzaminu dojrzałości – „dużej matury”, umożliwiającej podjęcie studiów wyższych.
Rok 1939 przyniósł tragedię wojny i przerwę w działalności szkoły. Niemcy zlikwidowali polskie szkolnictwo średnie; oświata zeszła do podziemia. W tym czasie wielu absolwentów II Gimnazjum dało wyraz swemu patriotycznemu wychowaniu i przystąpiło do walki z okupantem – w partyzantce, na szlakach kurierskich, na frontach Europy. Część z nich odnaleziono również wśród rozstrzelanych przez Sowietów, na listach katyńskich.
Szkoła Chrobrego wznowiła działalność w 1945 roku zaraz po opuszczeniu Nowego Sącza przez Niemców. Uczniowie Szkoły Chrobrego mieli brać udział
w wysadzeniu w powietrze pierwszego pomnika chwały Armii Czerwonej przy Alejach Wolności), co ostatecznie doprowadziło do likwidacji szkoły w 1950 r. Oficjalnym powodem był brak potrzeby istnienia tego typu licealnej placówki, gdyż w związku z realizacją planu sześcioletniego, a więc i planowanym uprzemysłowieniem kraju, władza stawiała na szkolnictwo zawodowe.
Po likwidacji II Gimnazjum i Liceum im. Króla Bolesława Chrobrego w Nowym Sączu w 1950 roku, w budynku przy ul. Jagiellońskiej 63 utworzono Państwowe Liceum Mechaniczne, a później od 1958 roku Szkołę Podstawową nr 13, która przejęła również patrona przedwojennej szkoły – Bolesława Chrobrego. Szkoła Podstawowa nr 13 im. Bolesława Chrobrego zakończyła działalność w czerwcu 1999 roku, a w jej miejsce powstało Gimnazjum nr 4 im. Bolesława Chrobrego.
Wśród najbardziej znanych absolwentów Szkoły Podstawowej nr 13 im. Bolesława Chrobrego w Nowym Sączu znajdują się: profesorowie Adam i Marian Noga, prof. Arkadiusz Stempin, red. Stanisław Śmierciak i red. Henryk Szewczyk, wydawca i wnuk Kazimierza Wojciech Golachowski, pisarz Waldemar Kontewicz, prezesi Andrzej Hotloś, Marek Poremba i Mirosław Janik, dr med. Jacek Lizoń, dr med. Krzysztof Pawłowski, szef nowosądeckiej Delegatury Kuratorium Oświaty Stanisław Szudek. Absolwentem Szkoły Podstawowej nr 13 im. Bolesława Chrobrego z 1978 roku jest także Bogusław Kołcz.
Gimnazjum nr 4 im. Bolesława Chrobrego w 2000 roku, wraz z przeniesionym z budynku przy ulicy Jagiellońskiej 61 IV Liceum Ogólnokształcącym im. Króla Bolesława Chrobrego, utworzyło publiczny Zespół Szkół nr 4. Dyrekcję powołanego Zespołu Szkół nr 4 im. Króla Bolesława Chrobrego w Nowym Sączu po wygranym konkursie powierzono Bogusławowi Kołczowi.Tradycje przedwojennego II Gimnazjum i Liceum im. Króla Bolesława Chrobrego w Nowym Sączu kontynuowało natomiast IV Liceum Ogólnokształcące, funkcjonujące od 1991 r., pod dyrekcją Bogusława Kołcza.
Kilka lat po utworzeniu, za zgodą władz miejskich, władz Sądeckiej Miejskiej Strefy Usług Publicznych i władz oświatowych podjęło decyzję o przekazaniu tej właśnie szkole patrona oraz sztandaru przedwojennego Gimnazjum. Historyczny Sztandar Szkoły Chrobrego, poświęcony w 1930 roku, znajdował się od lat 50-tych w ukryciu, pod opieką absolwenta szkoły Wiesława Mieckowskiego.
Oficjalny akt przekazania sztandaru przedwojennej Szkoły Chrobrego IV Liceum nastąpił w 1997 r.
IV Liceum Ogólnokształcące im. Króla Bolesława Chrobrego w Nowym Sączu pod kierownictwem dyrektora Bogusława Kołcza kontynuowało tradycje przedwojennego Gimnazjum, zarówno w zakresie poziomu kształcenia, jak i kształtowania postaw patriotycznych. Zasłynęło w kraju z pionierskich wycieczek polonistycznych na Kresy: na Litwę, Białoruś i Ukrainę, na Cmentarz Wojskowy w Katyniu, a także do miejsc ważnych dla polskiej kultury w zachodniej Europie. Podjęło współpracę z Instytutem Literackim i siedzibą paryskiej „Kultury” w Maisons- Laffitte. Angażowało się w odbudowę Cmentarza Orląt Lwowskich i nawiązało kontakt ze środowiskiem lwowiaków. Jako jedna z pierwszych szkół w Polsce nawiązało współpracę ze szkołami w partnerskim mieście Nowego Sącza – Netanją w Izraelu, godnie reprezentowało Nowy Sącz w kontaktach z innymi miastami partnerskimi
oraz środowiskami Polaków we Francji, Wielkiej Brytanii i USA.
Obecnie do tradycji powołanego w 1907 roku II Gimnazjum, a potem utworzonego w 1991 roku IV Liceum, nawiązuje funkcjonujący w historycznym budynku Szkoły Chrobrego przy ulicy Jagiellońskiej 63 w Nowym Sączu Zespół Szkół Akademickich im. Króla Bolesława Chrobrego, który powstał w 2000 roku jako eksperyment oświatowy miasta Nowego Sącza, reprezentowanego przez Prezydenta Andrzeja Czerwińskiego i Wiceprezydenta Leszka Zegzdę i Wyższej Szkoły Biznesu-National-Louis University, reprezentowanej przez Rektora Krzysztofa Pawłowskiego. Eksperyment polegał na pionierskim wówczas w Polsce przekształceniu szkoły publicznej – IV Liceum Ogólnokształcącego w szkołę niepubliczną – Akademickie Gimnazjum i Liceum. W 2005 r.
Stowarzyszenie Absolwentów II Liceum i Gimnazjum im. Króla Bolesława Chrobrego uroczyście przekazało również Akademickiemu Liceum i Gimnazjum im. Króla Bolesława Chrobrego w Nowym Sączu historyczny sztandar i prawo do kontynuowania tradycji, który w uznaniu zasług dla patriotycznej edukacji dzieci i młodzieży, a także służby ojczyźnie pełnionej w „Izbie Lwowskiej im. dra Jerzego Masiora”, jedynym tego rodzaju szkolnym muzeum patriotycznym w kraju, odznaczony został Krzyżem II Obrony Lwowa.
- Fot. z archiwum szkoły
