(1865-1940) Pisarz urodzony na Podhalu i związany z Tatrami oraz powiązany rodzinnie z Ziemią Gorlicką.
Pojawił się na świecie 12 lutego 1865 r. w Ludźmierzu na Podhalu. Syn urodzonego w Kwiatonowicach k/Gorlic powstańca listopadowego, ziemianina, marszałka powiatu nowotarskiego i posła do sejmu galicyjskiego Adolfa (1813-1892) i jego drugiej żony Julii z d. Grabowskiej, która po przeprowadzce spauperyzowanej rodziny do Krakowa prowadziła tam pensjonat.
Uczęszczał do Gimnazjum św. Anny w Krakowie, w latach 1884-88 studiował tamże na wydziale filozoficznym Uniwersytetu Jagiellońskiego, a potem również w Heidelbergu.
W czasie I wojny światowej organizator Komitetu Obrony Spisza, Orawy i Podhala. Po wojnie – w Warszawie, gdzie został dziennikarzem (m.in. współredagował „Kuriera Polskiego”).
Dekadencja, erotyki i mistyfikacja
Prozaik, liryk i dramaturg. Laureat nagród za wiersze ku czci Adama Mickiewicza (1798-1855) i Józefa Ignacego Kraszewskiego (1812-1887). Autor 8 tomików poezji, zaliczanej do nurtu młodopolskiej dekadencji antyfilisterskiej, m.in. wielu odważnych, zmysłowych erotyków (choćby „Lubię, kiedy kobieta” sprzed 1894 r.), oraz dramatu „Zawisza Czarny” (1900). Po 10 latach powstała „Zbroja Zawiszy”, wiersz napisany na odsłonięcie w Krakowie pomnika Grunwaldzkiego ufundowanego przez pianistę-wirtuoza i przyszłego premiera odrodzonej Polski Ignacego Paderewskiego (1860-1941). Muzykę do utworów KP-T komponowali m.in. Mieczysław Karłowicz (1876-1909) i Karol Szymanowski (1882-1937).
W 1895 r. ukazał się „Jęk ziemi. Pantologia dekadentów”. Książka spotkała się z potępieniem kręgów konserwatywnych, oburzonych obcymi miazmatami, które zatruwają umysły rdzennych Polaków. Niebawem okazało się, że zbiór firmowany przez dra Juliana Pogorzelskiego, kryje pod tymi personaliami późniejszego ordynata opinogórskiego Adama Krasińskiego (1870-1909), przyszłego ambasadora Polski przy Watykanie Władysława Skrzyńskiego (1873-1937) i właśnie KP-T, którzy dopuścili się sztubackiej antologii-mistyfikacji sfabrykowanych utworów rzekomych dekadenckich poetów europejskich, w tym mołdawskiego o personaliach M. Ałłpanastuł (czytaj: małpa na stół).
Legenda Tatr
W latach 1881-91 m.in. z pisarzem Jerzy Żuławskim – patrz – odkrywali turystycznie Tatry, dokonując pierwszych odnotowanych wejść na niektóre szczyty. Honorowy członek Towarzystwa Tatrzańskiego, jego nazwisko nadano przełęczy między najwyższym szczytem Tatr – Gerlachem (2655 m n.p.m.) a Zadnim Gerlachem (2616 m n.p.m.). Zafascynowany Tatrami napisał stylizowaną gwarą cykl opowiadań „Na skalnym Podhalu” (1903-10) i epopeję góralską „Legenda Tatr” (1910), sfilmowane w 1994 r. przez Wojciecha Solarza (1934-).
Dostrzegłszy talent Władysława Orkana – patrz – załatwił druk jego debiutanckich „Nowel” (1898), które opatrzył entuzjastyczną przedmową. Kiedy przebywał we Włoszech, zmarła Maria Konopnicka (1842-1910). Z jednej z gazet warszawskich nadano do niego telegram: „Umarła Konopnicka, strata dla literatury niepowetowana, prosimy o 200 wierszy artykułu”. Odtelegrafował: „Strata naprawdę wielka, dołączam się do powszechnego żalu i po 50 kopiejek od wiersza”.
W 1921 r. prezes Towarzystwa Literatów i Dziennikarzy Polskich, od 1934 r. członek honorowy Polskiej Akademii Literatury. Odznaczony m.in. Krzyżem Oficerskim Orderu Odrodzenia Polski i austriackim Krzyżem Kawalerskim Cesarskiego Orderu Franciszka Józefa.
Choroba i śmierć
Przez kilkadziesiąt lat cierpiał na, będącą efektem choroby wenerycznej, schizofrenię paranoidalą (dzisiaj – choroba dwubiegunowa afektywna), przejawiającą się m.in. manią prześladowczą – obawą, że knują przeciwko niemu brat przyrodni Włodzimierz i kuzyn cioteczny, wybitny eseista, tłumacz oraz krytyk literacki i teatralny Tadeusz Boy-Żeleński (1874-1941). W ostatnich latach życia, dzięki hojności księcia Seweryna Czetwertyńskiego (1873-1945), rezydował w Hotelu Europejskim w Warszawie.
Oślepł i zmarł 18 stycznia 1940 r. na nowotwór mózgu i niewydolność krążenia. Skonał w Szpitalu Dzieciątka Jezus w Warszawie, gdzie wykonano maskę pośmiertną, a serce i mózg zabalsamowano. Zgodnie z jego wolą pochowany w grobie nieślubnego syna-samobójcy (też chorego wenerycznie) Kazimierza Stanisława na Cmentarzu Powązkowskim w Warszawie, ale z czasem szczątki przeniesiono na Pęksowy Brzyzek w Zakopanem.
Jego utwory adaptowano na scenę i ekranizowano. O filmach W. Solarza – patrz wyżej, ponadto „Romans panny Opolskiej” (1928), czechosłowackie „Balada o Vojtovej Marine” (1964) i „Kruta lubost” (1978) Martina Tapaka (1926-2015), „Myśliwy” (1973) i fabularny film biograficzny „Przeznaczenie” (1983). W arcydramacie „Wesele” (1991) St. Wyspiańskiego – patrz – i ekranizacji (1972) Andrzeja Wajdy (1926-2016) KP-T występuje pod postacią Poety.
Jego bratanica Klementyna, córka wspomnianego przyrodniego brata (syna ich ojca z pierwszą żoną Leonią z d. Krobicką ?-1862), młodopolskiego malarza, m.in. współautora „Panoramy Racławickiej” (1893-94) i autora polichromii w kolegiacie Bożego Ciała w Bieczu – Włodzimierza P.-T. (1861-1923) znanego jako Gospodarz, jeden z bohaterów „Wesela”, została żoną lekarza i w latach 1926-45 dyrektora szpitala w Gorlicach Jana Rybickiego (1890-1956).
Źródła
- „Mały słownik pisarzy polskich”, Wiedza Powszechna, Warszawa 1975
- Adam Grzymała-Siedlecki – „Niepospolici ludzie w dniu swoim powszednim”, Wydawnictwo Literackie, Kraków 1974
- „Słownik pisarzy”, Wydawnictwo Greg, Kraków 2006
- „Gorlicki informator biograficzny”, wydawca: Stowarzyszenie „Klub Gorliczan”, Gorlice 2009
- Wikipedia
