(1505-1569) Pisarz renesansowy nazywany „ojcem literatury polskiej”, związany rodzinnie z Ziemią Biecką.
Jego ród wywodził się z Nagłowic na Kielecczyźnie, pieczętowali się herbem Oksza. Urodzony 4 lutego 1505 r. w Żu(ó)rawnie k/Lwowa na Rusi Czerwonej (Halickiej, obecnie Ukraina), szlachecki syn Barbary z d. Herburt (1480-1550) i jej trzeciego męża Stanisława (?-1529), dla którego ona z kolei była drugą żoną.
W latach 1514-16 uczył się w Skalbmierzu na Kielecczyźnie, a w 1516-18 we Lwowie oraz w 1518 r. w Akademii Krakowskiej, choć lepiej byłoby napisać, że zamiast studiować raczej wtedy imprezował.
Wojujący innowierca
W latach 1525-30 kancelista sekretarza królewskiego, kasztelana bieckiego oraz wojewody lubelskiego i sandomierskiego Andrzeja Tęczyńskiego (ok. 1480-1536). Od 1531 r. posesjonat osiadły w majątku żony (ślub w 1529 r.) na Ziemi Chełmskiej, która dawniej wchodziła w skład województwa ruskiego, obecnie Lubelszczyzny. Powodziło mu się tak dobrze, że w 1541 r. kupił kamienicę przy ul. Grodzkiej w Krakowie. Permanentny poseł na sejmy.
Pomiędzy latami 1541-48 zmienił wiarę na luteranizm, następnie na kalwinizm – jako taki namiętny uczestnik synodów dysydenckich oraz fundator zborów i szkół protestanckich. Wojujący innowierca: profanował kościoły, przepędzał księży i zakonników, za to bronił tych, którzy porzucili celibat, toczył spory majątkowe z Kościołem katolickim, toteż ekskomunikowany przez ten Kościół i w 1603 r. objęty zapisem osobowym już w pierwszym polskim indeksie ksiąg zakazanych.
Polacy nie gęsi
Rodak bezgranicznie zasłużony dla mowy naszej ojczystej, jej słownictwa i gramatyki, autor patriotycznego komunikatu „A niechaj narodowie wżdy postronni znają, iż Polacy nie gęsi, iż swój język mają”, toteż zwany „ojcem piśmiennictwa polskiego”. Pierwszy wybitniejszy pisarz, który pisał wyłącznie po polsku, w twórczości używał języka dosadnego, rubasznego, jędrnego, sugestywnego i obrazowego, choć nieco infantylnego, bo zachwaszczonego przez nadmiar zdrobnień.
Autor m.in. późniejszej lektury szkolnej, antyklerykalnego dialogu „Krótka rozprawa między trzema osobami, Panem, Wójtem a Plebanem” (1543, pod ps. Ambroży Korczbok Rożek), w której jako pierwszy w literaturze polskiej zastosował mowę potoczną oraz alegorycznego, nareszcie wydanego pod własnym nazwiskiem poematu „Wizerunek własny żywota człowieka poćciwego” (1558), po którym nazwano do „polskim Dantem” (1265-1321, właśc. D. Alighieri).
Istnieje także utwór zatytułowany „Żywot i sprawy poćciwego ślachcica polskiego Mikołaja Reja z Nagłowic… który napisał Andrzej Trzycieski, jego dobry towarzysz, który wiedział wszytki sprawy jego”, zamieszczony za życia poety w jego „Źwierciadle albo Kształcie, w którym każdy stan snadnie się może swym sprawom jako we źwierciedle przypatrzyć” (1567-68). Po analizie stylu filolodzy doszli do wniosku, że autorem nie jest zaprzyjaźniony rzeczywiście z Rejem działacz polskiej Reformacji i pisarz Trzycieski (Trzecieski, ur. przed 1530 r. i zm. w 1584 r.), lecz mamy do czynienia do tzw. allonimem, czyli pseudonimem utworzonym przez Reja z personaliów osoby żyjącej.
Ambasador USA
Zmarł pomiędzy 8 września a 5 października 1569 r., prawdopodobnie w założonym przez siebie 22 lata wcześniej miasteczku Rejowiec (obecnie R. Fabryczny) k/Chełma na Lubelszczyźnie, prawdopodobnie pochowany w ufundowanym prawdopodobnie przez niego zborze kalwińskim w innym założonym przez niego miasteczku – Okszy (obecnie wieś Oksa) k/Jędrzejowa. Uwieczniony na obrazie Jana Matejki (1838-1893) „Rzeczpospolita Babińska” (1881) – ugrupowanie towarzysko-literackie o tej nazwie, postulujące m.in. wolność religijną, Rej założył m.in. z drugą ikoną polskiej poezji Janem Kochanowskim (1530-1584).
Od 1634 r. starostami niegrodowymi libuskimi, zarządzającymi królewszczyzną położoną na południowy-zachód od Biecza, a składającą się z Libuszy, Krygu i Moszczenicy, byli jego wnuk – sportretowany w 1637 r. jako „Szlachcic polski” przez słynnego malarza flamandzkiego Rembrandta (1606-1669) sekretarz króla Władysława IV Wazy (1595-1648), dyplomata i działacz kalwiński Andrzej (ok. 1584-1641), prawnukowie: w latach 1640-49 Mikołaj i od 1649 r. do śmierci – podskarbi nadworny koronny, kanclerz królowej Marii Ludwiki z d. Gonzaga de Nevers (1611-1667), wojewoda lubelski i marszałek dworu królowej Eleonory Wiśniowieckiej z d. Habsburg (1653-1697) – Władysław (1612-1682) oraz od 1884 do śmierci w 1706 r. praprawnuk – uczestnik odsieczy wiedeńskiej Jan. Dalekim potomkiem pisarza był ambasador USA w Polsce w latach 1993-97 Nicholas Rey (1938-2009).
(IrP)
Źródła
- „Mały słownik pisarzy polskich”, Wiedza Powszechna, Warszawa 1975
- „Słownik pisarzy”, Wydawnictwo Greg, Kraków 2006
- Wikipedia
- „Gorlicki informator biograficzny”, wydawca: Stowarzyszenie „Klub Gorliczan”, Gorlice 2009
