(1638, 1636 lub 1635-1710)
generał artylerii koronnej, pochodzący z Sądecczyzny
Urodził się w Kątach, obecnie powiat Brzesko, ale historycznie należących do Ziemi Sądeckiej (w jego czasach Kąty leżały w pow. czchowskim), syn dworzanina królewskiego, komornika granicznego księskiego (zapewne od miejscowości Książ), a w latach 1626-34 burgrabiego krakowskiego Wojciecha i Anny Katarzyny z d. Stogniew.
Studiował w Akademii Krakowskiej i w Paryżu.
Przebieg służby
Król Jan II Kazimierz ufundował stypendium, dzięki któremu Kątski ponoć studiował w Padwie, a w latach 1653-57 zaznajomił się z najnowszymi trendami w sztuce wojennej, służąc w armii francuskiej dowodzonej przez marszałka księcia Ludwika Burbona zwanego Wielkim Kondeuszem (m.in. ponoć jako oberszt dragonii podczas kampanii hiszpańskiej) oraz w Niderlandach.
Ciężko ranny w szyję w czasie tzw. potopu szwedzkiego. W latach 1663-64 jako dowódca pułku dragonów wziął udział w wyprawie wojskowej króla Jana II Kazimierza Wazy na Moskwę, postrzelony w głowę. Uczestnik wszystkich kampanii hetmana i późniejszego króla Jana III Sobieskiego, m.in. bitwy z Tatarami pod Podhajcami w 1667 r., z Turkami pod Chocimiem w 1673 r. oraz odsieczy wiedeńskiej w 1683 r., kiedy to jako jedyny dowódca artylerii w wojskach sprzymierzonych zdołał przedostać się z 28 armatami przez wzgórza Lasku Wiedeńskiego i dotrzeć na czas na pole bitwy. W czasie panowania Augusta II Mocnego odbił w 1699 r. z rąk tureckich twierdzę w Kamieniu Podolskim.
Zasłużony dla rozwoju polskiej artylerii oraz fortyfikacji (m.in. od 1692 r. w widłach Zbrucza i Dniestru za jego sprawą zaczął powstawać szaniec, który z czasem rozwinął się w słynną twierdzę o nazwie Okopy Św. Trójcy). Jeden z inicjatorów utworzenia szkoły rycerskiej (wojskowej) w Jarosławiu.
Awanse: 1660-62 – kapitan, major, 1663 – podpułkownik, 1665 – pułkownik, 1667 – generał artylerii koronnej. W 1691 r. kandydat na hetmana polnego koronnego, ale wybrano Szczęsnego (Feliksa) Potockiego (1630-1702).
Pojedynek i następca tronu
W 1669 r. zabił w pojedynku starostę krośnieńskiego Jana Karola Fredrę. W 1674 r. elektor króla Sobieskiego, reprezentujący województwo ruskie. Po śmierci Jana III był nawet rozważany jako jego potencjalny następca na tronie… Piastował następujące urzędy cywilne: w 1657 r. chorąży wendeński, (od Wenden w Inflantach, obecnie Kieś na Łotwie), podstoli kamieniecki (podolski) (1658-62) i starosta kamieniecki (podolski), stolnik (1665-68) i starosta przemyski, starosta latyczowski, marienhauski (od miejscowości Marienhaus w Inflantach, obecnie Marynauza na Łotwie), urzędowski, wyszhorodzki, dźwinogrodzki, baliński, kasztelan lwowski (1679-84), wojewoda kijowski (1684-1702) oraz wielkorządca (1679-80), wojewoda (1702-06) i kasztelan krakowski (1706-10). Pieczętował się herbem Brochwicz (Brochowicz).
Zmarł 26.03.1710 w Kamieńcu Podolskim, tamże pochowany w kościele franciszkanów. Jego syn Jan Stanisław Kątski (ok. 1685-1727) także został generałem artylerii koronnej – patrz. W 20-leciu międzywojennym patron Wołyńskiej Szkoły Podchorążych Rezerwy Artylerii we Włodzimierzu Wołyńskim (obecnie Ukraina). Obecnie jego nazwisko nosi szkoła podstawowa w rodzinnych Kątach.
W końcu XVII w. dworzaninem gen. Marcina Kątskiego był Adam Samson von Bombeck spolszczony na Bombek (ok.1660-1724), który na przełomie wieków XVII i XVIII służył w regimencie piechoty generała, a od 1721 r. sam nosił stopień generała majora.
(IrP)
Źródła
- Marcin Spórna – „Słownik najsłynniejszych wodzów i dowódców polskich”, Wydawnictwo Zielona Sowa, Kraków 2006
- Polski Słownik Biograficzny
- Jerzy Giza – „Generałowie z Sądecczyzny rodem”, Almanach Sądecki nr 2/7 1994
- Marek Wagner – „Słownik biograficzny oficerów polskich II połowy XVII w.”, Wydawnictwo Napoleon V, Oświęcim 2014-2019
