(1887-1965)
generał brygady Wojska Polskiego, pochodzący z Sądecczyzny i tu służący
Urodził się 3 marca 1887 r. w Dąbrówce Polskiej (wieś, którą w 1977 r. włączono w granice miasta Nowego Sącza, obecnie o statusie osiedla) w rodzinie chłopskiej Michała i Małgorzaty z d. Szkaradek.
Absolwent I Gimnazjum im. Jana Długosza w Nowym Sączu z 1909 r. Pracownik cegielni w Biegonicach (obecnie też część N. Sącza) i poczty (po kursie pocztowo-telegraficznym we Lwowie).
Przebieg służby
Służbę tzw. jednorocznego ochotnika (znana z „Przygód dobrego wojaka Szwejka” Jarosława Haszka instytucja dla mężczyzn z maturą oraz studentów i absolwentów szkół wyższych, odpowiednik podchorążego) w armii austriackiej odbył w latach 1910-11 w 20. pułku piechoty w Krakowie i Wadowicach oraz jako dowódca plutonu tegoż pułku, ale już w Bośni. Zmobilizowany na I wojnę światową walczył na frontach bałkańskim (serbskim) i włoskim. Od 1917 r. w stopniu porucznika piechoty. Jako członek tajnej organizacji Wolność brał udział w antyaustriackim przewrocie wojskowym i rozbrajaniu żołnierzy garnizonu w Tarnowie w końcu października 1918 r.
W Wojsku Polskim od listopada 1918 r. Do 1927 r. dowódca kompanii, adiutant (w czasie wojny polsko-bolszewickiej) i dowódca batalionu w 1. Pułku Strzelców Podhalańskich w Nowym Sączu. W 1923 r. dowodzony przez niego batalion brał udział w tłumieniu wystąpień robotniczych w Małopolsce. W latach 1927-31 dowódca batalionu w Korpusie Ochrony Pogranicza „Iwieniec” na Nowogródczyźnie (obecnie Białoruś), w latach 1931-32 zastępca dowódcy 82. pułku piechoty w Brześciu n/Bugiem, w latach 1932-35 zastępca dowódcy 2. pspodh. w Sanoku, w latach 1935-38 dowódca 3. pspodh. w Bielsku, a w latach 1938-39 dowódca katowickiej Brygady Obrony Narodowej „Śląsk”, która uczestniczyła w zajęciu Zaolzia, należącego wtedy do zaatakowanej równocześnie przez Niemcy hitlerowskie Czechosłowacji.
W czasie kampanii wrześniowej w 1939 r. dowódca piechoty i zastępca dowódcy 55. Dywizji Piechoty (rezerwowej), należącej do Armii „Kraków” i mającej bronić Górnego Śląska, ale znajdującej się w ciągłym odwrocie pod naporem sił niemieckich – od Śląska przez Proszowice k/Krakowa, Kazimierzę Wielką na Kielecczyźnie i Baranów Sandomierski aż pod Tomaszów Lubelski. W nocy 22/23 września dowódca dywizji płk Stanisław Kalabiński podjął decyzję o rozwiązaniu jednostki.
Potem już nie brał udziału w działaniach bojowych. Jeszcze w czasie kampanii wrześniowej aresztowany przez Rosjan, ale zwolniony. Potem przez Czechosłowację i Węgry, gdzie jako zastępca attache wojskowego ambasady działał w przedstawicielstwie WP w Budapeszcie, przedostał się do Francji, skąd po jej klęsce w wojnie z Niemcami ewakuowany do W. Brytanii. Od 1940 r. dowódca 5. Brygady Kadrowej Strzelców w I Korpusie Polskim w Szkocji, w latach 1940-41 komendant Szkoły Podchorążych Piechoty i komendant kursu unitarnego w Szkocji, skąd przeniesiony na Bliski Wschód, gdzie w latach 1942-43 dowódca 4. Brygady Strzelców w Iraku i 5. Wileńskiej Brygady Piechoty w Palestynie, w latach 1943-44 komendant Centrum Wyszkolenia Armii w Armii Polskiej na Bliskim Wschodzie, w latach 1944-45 dowódca 7. DP (Zapasowej), czyli odwodu II Korpusu Polskiego we Włoszech. Potem chorował, m.in. na malarię – w 1945 r. przeniesiony w stan nieczynny, a w 1949 r. do rezerwy.
Awanse w WP: 1927 – major, 1929 – podpułkownik, 1938 – pułkownik, 1944 – gen. brygady.
Odznaczony m.in. orderem Virtuti Militari V klasy, Orderem Polonia Restituta V klasy, Krzyżem Niepodległości z Mieczami, 3-krotnie Krzyżem Walecznych oraz Złotym Krzyżem Zasługi z Mieczami.
Po demobilizacji mieszkał w Londynie, gdzie zmarł 16 sierpnia 1965 r., pochowany na cmentarzu Gunnersbury. W 1979 r. jego imieniem nazwano ulicę w Nowym Sączu, a w 1993 r. został patronem szkoły podstawowej w podnowosądeckich Wielogłowach. Jego urodzona w 1921 r. córka-nauczycielka Maria Giza-Podgórska wydała o ojcu broszurę pt. „Z Sącza rodem. Wspomnienia córki generała Józefa Gizy” (1993), a wnuk Jerzy książki m.in. „Sądecccy generałowie w służbie polskiej i obcej” (1993), „Sądeccy kawalerowie Virtuti Militari” (1999), „Legioniści z sądeckich gimnazjów” (2018) oraz trzyczęściowy „Sądecki garnizon i jego żołnierze 1918-39” (2015, 2019, 2024) oraz z Tomaszem Podgórskim „Generał Józef Giza 1887-1965” (2015), zaś sam Podgórski – „Generał Józef Giza w listach i dokumentach” (2018).
(IrP)
Źródła
- Tadeusz Kryska-Karski, Stanisław Żurakowski – „Generałowie Polski niepodległej” Editions Spotkania, Warszawa 1991
- „Bóg, honor, ojczyzna. Sądeccy żołnierze i generałowie w służbie niepodległej Rzeczypospolitej” pod red. Jerzego Leśniaka i Henryka Szewczyka, Instytut Pamięci Narodowej i Fundacja Sądecka, Nowy Sącz-Warszawa 2009
- Leszek Migrała – „Generał Józef Giza – rzecz o żołnierskiej wierności” na www.iwieniec.eu
- Jerzy Leśniak, Augustyn Leśniak – „Encyklopedia sądecka”, Wydawca: Urząd Miejski w Nowym Sączu, Nowy Sącz 2000
- Jerzy Giza – „Generałowie z Sądecczyzny rodem”, Almanach Sądecki nr 2/7 1994
