(1881-1942)
generał dywizji Wojska Polskiego, wychowany na Ziemi Gorlickiej, maturzysta w Nowym Sączu oraz wyszkolony, walczący i leczący się na Sądecczyźnie
Urodzony 22 lipca 1881 r. w Maksymówce (powiat Dolina w województwie lwowskim, obecnie Ukraina) w rodzinie ziemiańskiej, syn powstańca styczniowego inż. budowy dróg i mostów Bolesława, który od 1887 r. był właścicielem klasycystycznego dworku w Bobowej (powiat gorlicki) i 235 ha ziemi, toteż jego syn, późniejszy generał, tam się wychował oraz Józefy z d. Stróżkiewicz. W 1916 r. u rodziny D.-W. w Bobowej w okresie świąt wielkanocnych spędził miesiąc sam Józef Piłsudski. W 1945 r. bobowski majątek Długoszowskich uległ parcelacji, a dwór przeznaczono na LO, w którym nauczycielem muzyki i rysunków był starszy brat Bolesława – major Kazimierz (1878-1959). Inna gałąź rodziny mieszkała w Lipnicy Wielkiej (powiat nowosądecki). W czasie II wojny światowej w pochodzącym z 1910 r. ich lipnickim dworku Niemcy umieścili posterunek, a dziedzica Jana Kantego uczynili swym tłumaczem. Kiedy po wojnie nastąpiła parcelacja pańskich gruntów, Jan Kanty D. wyjechał i zamieszkał w Nowej Hucie.
Bolesław ukończył szkołę powszechną w Bobowej. Parokrotnie dyscyplinarnie relegowany z gimnazjów we Lwowie przeniósł się do słynącego z rygorów jezuickiego gimnazjum w Chyrowie k/Starego Sambora (obecnie Ukraina), ale uciekł stamtąd i w 1900 r. zdał maturę w I Gimnazjum im. Jana Długosza w Nowym Sączu jako ekstern. W 1905 r. ukończył studia na wydziale lekarskim Uniwersytetu Lwowskiego (doktor medycyny, okulista), a w 1909 r. studiował w Akademii Sztuk Pięknych w Berlinie i malarstwo w Paryżu, gdzie poznał Piłsudskiego.
Przebieg służby
Członek paramilitarnego Związku Strzeleckiego. W lipcu 1914 r. ukończył letni kurs instruktorów Polskich Drużyn Strzeleckich urządzony w gmachu dzisiejszej SzP nr 1 im. A. Mickiewicza w Nowym Sączu. Żołnierz 1. Kompanii Kadrowej, zalążka Legionów Polskich. Z chwilą wybuchu I wojny światowej wstąpił do patrolu konnego Władysława Beliny-Prażmowskiego, zalążka 1. pułku ułanów Legionów Polskich. Walczył m.in. pod Limanową i pod Marcinkowicami k/Nowego Sącza, gdzie zasłużył na order Virtuti Militari.
W latach 1915-16 adiutant komendanta Piłsudskiego w I Brygadzie LP. Odbył z nią kampanię poleską. W 1917 r. ukończył w Warszawie kurs oficerów sztabu, po czym został dowódcą szwadronu w 1. pu. W wyniku tzw. kryzysu przysięgowego (Polacy służący w armii austriackiej odmówili przysięgi na wierność cesarzowi Niemiec) aresztowany przez władze niemieckie, osadzony na 2 tygodnie w więzieniu w Warszawie i zdegradowany do stopnia szeregowca. Symulował chorobę i zdezerterował ze szpitala w Krakowie, żeby przystąpić do Polskiej Organizacji Wojskowej. Jesienią 1917 r. lekarz w szpitalu w Nowym Sączu.
Wiosną 1918 r. wszedł w skład Komendy Naczelnej Okręgu III na Ukrainie. W czerwcu aresztowany w Moskwie przez władze bolszewickie i osadzony w więzieniu na Tagance. M.in. w jego sprawie u szefa Ogólnorosyjskiej Nadzwyczajnej Komisji do Walki z Kontrrewolucją i Sabotażem Feliksa Dzierżyńskiego interweniował działacz socjalistyczny Kazimierz Pużak (1883-1950), uzyskując uwolnienie. W Moskwie opiekę nad nim roztoczyła adwokatowa Bronisława Berensonowa (jej mąż bronił Dzierżyńskiego w sądach carskich), która później została drugą żoną Wieniawy.
W listopadzie 1918 r. przedostał się do Warszawy, gdzie został I adiutantem Naczelnego Wodza Piłsudskiego i wytrwał na tym stanowisku do 1921 r. Jeden z najbliższych współpracowników Piłsudskiego, używany przez niego do najdelikatniejszych misji dyplomatycznych i wojskowych, m.in. do przygotowania wizyty Naczelnika w Paryżu w celu zawarcia sojuszu z Francją w lutym 1921 r.
W czasie wojny polsko-rosyjskiej w 1920 r. szef sztabu 1. Dywizji Kawalerii, uczestniczącej w tzw. wyprawie kijowskiej. Od listopada 1921 r. attache wojskowy w Bukareszcie. Od października 1922 r. oficer łącznikowy Sztabu Generalnego przy Ministerstwie Spraw Zagranicznych. Od jesieni 1924 r. słuchacz kursu doszkoleniowego Wyższej Szkoły Wojennej. Przewidywany przez Piłsudskiego na ministra spraw wojskowych, ale ostatecznie nie dostał nominacji.
W 1926 r. aktywny uczestnik majowego zamachu stanu, nad którego przygotowaniem pracował pod kierunkiem Piłsudskiego. Od października 1926 r. dowódca reprezentacyjnego 1. pułku szwoleżerów w Warszawie – dlatego nazywany „pierwszym szwoleżerem Rzeczpospolitej”. Przez dwa miesiące (X-XI) 1927 r. p.o. Dowódcy 1. Brygady Kawalerii, następnie I oficer do zleceń w Generalnym Inspektoracie Sił Zbrojnych i jednocześnie znów dowódca 1. pułku szwoleżerów. Od marca 1929 r. p.o. komendanta garnizonu warszawskiego. Od października 1930 r. dowódca 1. BK i p.o. Dowódcy 2. Dywizji Kawalerii, a w latach 1932-38 jej dowódca.
Awanse i degradacje: 1914 – podporucznik, 1915 – porucznik, 1917 – szeregowiec, 1918 – rotmistrz (w kawalerii odpowiednik kapitana), 1920 – major i podpułkownik, 1924 – pułkownik, 1932 – generał brygady, 1938 – gen. dywizji.
Odznaczony m.in. orderem Virtuti Militari V klasy, Krzyżem Oficerskim Orderu Polonia Restituta, Krzyżem Niepodległości z Mieczami, 4-krotnie Krzyżem Walecznych oraz francuską Legią Honorową.
Lew salonów
Barwna postać: mason (od 1920 r. członek Wielkiej Loży Narodowej „Łukasiński), w okresie międzywojennym czołowy bon vivant i celebryta, bohater skandali towarzyskich, lgnący do bohemy artystycznej z kręgu tzw. skamandrytów, czyli m.in. poetów Antoniego Słonimskiego i Juliana Tuwima. Sam zresztą próbował sił w poezji, dramaturgii, publicystyce oraz tłumaczył literaturę francuską.
W 1932 r. – obok Ferdynanda Goetla (1890-1960) i Jerzego Nela (1902-1956, właśc. J. Zyms) – współautor scenariusza filmu fabularnego „Ułani, ułani, chłopcy malowani” m.in. z Adolfem Dymszą (właśc. A. Bagiński), Zdzisławem Mrożewskim, Kazimierzem „Lopkiem” Krukowskim i Zulą Pogorzelską (właśc. Zofia P.). W filmie Wojciecha Jerzego Hasa „Rozstanie” (1960) Adam Pawlikowski cytuje jego wiersz.
Przedwojenni muzycy komponowali dla niego: Szymon Kataszek (1898-1943), który w 1931 r. był dyrygentem orkiestry 1 pułku szwoleżerów, napisał na jego cześć „Wielki marsz” premierowo wykonany w finale rewii „Tańcowały dwa Michały” w warszawskim teatrzyku Wesoły Wieczór; a zaprzyjaźniony z nim Tadeusz Müller (1893-1960) zadedykował mu utwór „Porucznik jazdy” z 1938 r.
Skok z okna na Manhattanie
W latach 1938-40 ambasador RP we Włoszech, gdzie m.in. dzięki jego kontaktom władze faszystowskie przymykały oko na setki Polaków, przekradających się tamtędy do Armii Polskiej formowanej we Francji. Jego prywatnym sekretarzem był w okresie rzymskim późniejszy emigracyjny pisarz, publicysta i krytyk literacki Konstanty Jeleński (1922-1987).
Po klęsce wrześniowej w 1939 r. internowany w Rumunii prezydent RP Ignacy Mościcki 25 września 1939 r. desygnował go na swego następcę, ale D.-W. – wobec sprzeciwu emigracyjnych sił antysanacyjnych, przede wszystkim gen. Władysława Sikorskiego, i rządów państw sprzymierzonych – najpierw chciał odstąpić stanowisko kard. Augustowi Hlondowi, a po jednym dniu zrzekł się godności. Odsunięty na boczny tor: na peryferyjnej Kubie powierzono mu tamtejsze przedstawicielstwo rządu polskiego na uchodźstwie.
1 lipca 1942 r. popełnił w Nowym Jorku samobójstwo, skacząc z okna III piętra domu na Manhattanie. Pochowany na nowojorskim cmentarzu Calvary II, w pogrzebie uczestniczył m.in. słynny amerykański gen. George Patton, także barwna postać. W 1990 r. jego prochy pochowano w kwaterze Legionów Polskich na Cmentarzu Rakowickim w Krakowie. Na rodzinnym grobowcu Długoszowskich w Bobowej znajduje się tablica jego pamięci. W Nowym Sączu ma ulicę swego imienia.
Żony: I – w latach 1906-18 śpiewaczka operowa Stefania Calvas (1886-1934), po rozwodzie wyszła za Stanisława Skotnickiego-Grzmota (1894-1939), kolegę pierwszego męża z WP i późniejszego generała; II – pochodząca z rodziny o rosyjsko-żydowskich korzeniach Bronisława z d. Kliaczkina, jej pierwszy mąż, adwokat Leon Berenson bronił przed carskim sądem rewolucjonistę, Polaka Feliksa Dzierżyńskiego, który po Rewolucji Październikowej w 1917 r. był założycielem i pierwszym szefem radzieckiej bezpieki o nazwie Czeka, poprzedniczki NKWD i KGB.
Wiersz „Ułańska jesień” jest żołnierskim testamentem, spowiedzią i życiowym credo generała Długoszowskiego:
Ułańska jesień
Przeżyłem moją wiosnę szumnie i bogato
Dla własnej przyjemności, a durniom na złość,
W skwarze pocałunków ubiegło mi lato
I, szczerze powiedziawszy, mam wszystkiego dość.
Ustrojona w purpurę, bogata od złota
Nie uwiedzie mnie jesień czarem zwiędłych kras
Jak pod szminką i pudrem starsza już kokota,
Na którą młodym chłopcem nabrałem się raz.
A przeto jestem gotów, kiedy chłodną nocą
Zapuka do mych okien zwiędły klonu liść,
Nie zapytam go o nic, dlaczego i po co,
Lecz zrozumiem, że mówi: „No i czas bracie iść”.
Nie żałuje niczego, odejdę spokojnie,
Bom z drogi mych przeznaczeń nie schodząc na cal,
Żył z wojną jak z kochanką, z kochankami w wojnie,
A przeto i miłości nie będzie mi żal…
Bo miłość jest jak karczma w niedostępnym borze,
Do której dawno nie zaglądał nikt,
Gdzie wędrowiec wygodne zawsze znajdzie łoże,
Ale własny ze sobą musi przynieść wikt.
A śmierci się nie boje, bo mi śmierć niedziwna,
Nie słałem na nią Bogu żadnych nędznych skarg,
Więc kiedy ze śmieszną kosą stanie przy mnie sztywna,
W dwóch słowach zakończymy nasz ostatni targ.
A potem mnie wysoko złożą na lawecie,
Za trumną stanie biedny sierota, mój koń,
I wy mnie szwoleżerzy do grobu zniesiecie,
A piechota w paradzie sprezentuje broń.
Wiem, że mi tam w niebie z karku łba nie zedrą,
Trochę się na mój widok skrzywi Święty Duch,
Lecz się tam za mną wstawią Wolbromski i Cedro,
Bom był jak prawy ułan, lampart, ale zuch.
Może mnie w końcu wsadzą w czyśćcu na odwachu,
By aresztem o wodzie spłacić grzechów kwit,
Ale myślę, że wszystko skończy się na strachu,
A stchórzyć raz – przed Bogiem – to przecie nie wstyd.
Lecz gdyby mi kazały wyroki ponure
Na ziemię się meldować, by drugi raz żyć,
Chciałbym starą z mundurem wdziać na siebie skórę –
Po dawnemu wojować, kochać się i pić.
(IrP)
Źródła
- Piotr Stawecki – „Słownik biograficzny generałów Wojska Polskiego 1918-1939”, Wydawnictwo Bellona, Warszawa 1994
- Tadeusz Kryska-Karski, Stanisław Żurakowski – „Generałowie Polski niepodległej” Editions Spotkania, Warszawa 1991
- Stanisław Żerko – „Biograficzny leksykon II wojny światowej”, Wydawnictwo Nauka i Innowacje, Poznań 2013
- Jacek M. Majchrowski (wieloletni prezydent Krakowa) – „Ulubieniec Cezara. Bolesław Wieniawa-Długoszowski. Zarys biografii”, Ossolineum, Wrocław-Warszawa-Kraków 1990
- Mariusz Urbanek – „Wieniawa. Szwoleżer na pegazie”, Wydawnictwo Dolnośląskie, Wrocław 1991
- „Bóg, honor, ojczyzna. Sądeccy żołnierze i generałowie w służbie niepodległej Rzeczypospolitej” pod red. Jerzego Leśniaka i Henryka Szewczyka, Instytut Pamięci Narodowej i Fundacja Sądecka, Nowy Sącz-Warszawa 2009
- Wojciech Molendowicz – „Bobowa od A do Ż”, wydawcy: Agencja Artystyczno-Reklamowa Great Team oraz Wydawnictwo i Drukarnia Nova Sandec, Bobowa 2009
- Ireneusz Pawlik – „Panorama wsi sądeckich. Lipnica Wielka” – dodatek miesięcznika „Sądeczanin” z lutego 2012 r.
- www.old.klubgorliczan.pl
- Bolesław Klimaszewski, Ewa R. Nowakowska, Wojciech Wyskiel – „Mały słownik pisarzy polskich na obczyźnie 1939-1980”, Wydawnictwo Interpress, Warszawa 1992
- Tomasz M. Lerski – „Encyklopedia kultury polskiej XX wieku. Muzyka-teatr-film. Tom 1: muzyka mechaniczna – pierwsze czterdziestolecie”, Polskie Wydawnictwo Naukowo-Encyklopedyczne, Warszawa 2007
- Iwona Grodź – „Zaszyfrowane w obrazie. O filmach Wojciecha Jerzego Hasa”, wydawnictwo: słowo/obraz terytoria, Gdańsk 2008
- „Słownik biograficzny historii Polski” pod red. Janiny Chodery i Feliksa Kiryka, Ossolineum, Wrocław-Warszawa-Kraków 2005
- „Słownik biograficzny Europy środkowo-wschodniej” pod red. Wojciecha Roszkowskiego i Jana Kofmana, Instytut Studiów Politycznych PAN i Oficyna Wydawnicza Rytm, Warszawa 2004
- „Gorlicki Informator Biograficzny”, wydawca: Stowarzyszenie „Klub Gorliczan”, Gorlice 2009
