(1890-1989) marszałek Wojska Polskiego, działający w Nowym Sączu
Urodził się 3.09.1890 w Krakowie w rodzinie kolejarskiej o nazwisku Łyżwińscy. Z powodu morderstwa na kierowniku krakowskiej księgarni Ferdynandzie Świszczowskim, dokonanego przez młodszego brata Jana w 1913 r., zmienił nazwisko na Żymirski, ale po protestach noszącego je zasłużonego rodu zmodyfikował pisownię na Żymierski.
Absolwent Gimnazjum im. Bartłomieja Nowodworskiego w Krakowie, tamże studiował prawo na Uniwersytecie Jagiellońskim i ekonomię w Akademii Handlowej.
Przebieg służby
W latach 1911-12 tzw. jednoroczny ochotnik w armii austriackiej (znana z „Przygód dobrego wojaka Szwejka” Jaroslava Haszka dobrowolna służba mężczyzn z cenzusem – maturą lub wykształceniem wyższym).
W ruchu niepodległościowym w 1909 r., członek Polskich Drużyn Strzeleckich. W lipcu 1914 r. kierował letnim kursem instruktorów PDS urządzonym w gmachu dzisiejszej SzP nr 1 im. A. Mickiewicza w Nowym Sączu (ukończyli go m.in. późniejsi generałowie Bolesław Długoszowski-Wieniawa, Bronisław Duch, Józef Kustroń, Bronisław Pieracki i Stefan Rowecki-Grot).
W czasie I wojny światowej w Legionach Polskich: dowódca kompanii i batalionu w I Brygadzie oraz 3. pułku piechoty w II Brygadzie. Następnie dowódca 2. pp w II Brygadzie Legionów Polskiego Korpusu Posiłkowego. W 1918 r. zbuntował tę brygadę, w efekcie czego przeszła ona pod Rarańczą ze strony austriacko-niemieckiej na rosyjską. Pod pseudonimem Morski został szefem sztabu II Korpusu Polskiego na Wschodzie. Po wzięciu większości żołnierzy Korpusu do niewoli niemieckiej działał w Rosji w konspiracyjnej Polskiej Organizacji Wojskowej. Następnie dowódca 2. pp w 4. Dywizji Strzelców na Kubaniu (region w Rosji).
W Wojsku Polskim od początku 1919 r.: dowódca Okręgu Wojskowego Ciechanów, oficer Sztabu Generalnego i szef ekspozytury Naczelnego Dowództwa WP w Sosnowcu (jako taki udzielał pomocy dla I powstania śląskiego). W czasie wojny polsko-rosyjskiej na froncie wschodnim dowodził 2. Brygadą Piechoty Legionów i 2. Dywizją Piechoty Legionów.
W latach 1921-23 słuchacz Ecole Superieure de Guerre (Wyższej Szkoły Wojskowej) w Paryżu. Po powrocie do kraju II zastępca szefa Administracji Armii. W czasie przewrotu majowego w 1926 r. stanął po stronie legalnego rządu, a przeciwko zamachowcom Józefa Piłsudskiego. Po zwycięstwie piłsudczyków aresztowany i oskarżony o malwersacje przy zakupie masek przeciwgazowych dla wojska (straty oszacowano na 150 tys. dolarów). W 1927 r. sąd skazał go na 5 lat ciężkiego więzienia i wydalenie z wojska, a minister spraw wojskowych zdegradował go do stopnia szeregowca i pozbawił odznaczeń (m.in. Krzyża Walecznych przyznanego dwukrotnie w 1922 r.).
Do 1931 r. przebywał w więzieniu, po zwolnieniu wyjechał do Francji, skąd wrócił do kraju w 1938 r. już jako członek Komunistycznej Partii Polski.
W czasie okupacji niemieckiej konspiracyjny sąd obywatelski o bliżej nie sprecyzowanym składzie, ale składający się ponoć ze zdecydowanych przeciwników sanacji i antypiłsudczyków, uznał wyrok sądu z 1927 r. za polityczny i zrehabilitował skazańca.
W 1943 r. doradca ds. wojskowych w Sztabie Głównym Gwardii Ludowej, która powstała jako komunistyczna odpowiedź na istnienie Armii Krajowej. Od 1944 r. członek prezydium Krajowej Rady Narodowej i naczelny dowódca Armii Ludowej (następczyni GL) oraz szef resortu obrony narodowej w lewicowym Polskim Komitecie Wyzwolenia Narodowego, czyli także dowódca utworzonej w ZSRR Armii Polskiej. Po II wojnie światowej współorganizator ludowego Wojska Polskiego. W latach 1945-49 minister obrony narodowej.
W czasie działalności konspiracyjnej w różnych okresach – oprócz pseudonimu Morski – używał także kryptonimów Lipski, Rola i Zawisza.
Awanse i degradacje: 1914 – porucznik, 1915 – major, 1916 – podpułkownik, 1920 – pułkownik, 1924 – gen. brygady, 1927 – zdegradowany, 1944 – gen. broni, 1945 – marszałek.
W PRL jego karierze wojskowej towarzyszyła też polityczna, m.in. był posłem, a w latach 1949-52 członkiem fasadowej Rady Państwa. Człowiek z taką przeszłością w sanacyjnej Polsce miał zawdzięczać karierę współpracy z wywiadem radzieckim: zwerbowany już w 1932 r., przeszkolony, szpiegował głównie w środowiskach polskich we Francji, ale także w Polsce, zbierał i przekazywał wiadomości polityczne i wojskowe, pośredniczył w dostawach broni na wojnę domową w Hiszpanii. Kontakty z wywiadem radzieckim mieli także jego dwaj bracia, w tym Jan Łyżwiński, ten skazany w 1913 r. na 18 lat ciężkiego więzienia za morderstwo… Rosjanie mieli podejrzewać zresztą Żymierskiego o… dezinformację i w 1937 r. ponoć zerwali z nim współpracę (ponoć, bo w roku tym mogło nastąpić przerwanie kontaktów z przyczyn „naturalnych”, gdyż w stalinowskich czystkach zamordowano wtedy większość oficerów Armii Radzieckiej, mających jakiekolwiek powiązania z Zachodem), choć wznowili ją w 1942 r. Na zweryfikowanie tych informacji należy jednak poczekać do ujawnienia archiwów rosyjskich, co zapewne nastąpi nieprędko… Istnieje też – poparte relacjami – przypuszczenie, iż Żymierski był podwójnym agentem i równocześnie współpracował z polskim kontrwywiadem, ale ta hipoteza może być jeszcze trudniejsza do zweryfikowania, gdyż po wybuchu II wojny światowej archiwa polskiego wywiadu najpierw w skandaliczny sposób dostały się w ręce Niemców, a potem przepadły…
Choć w okresie powojennym firmował prześladowania żołnierzy Wojska Polskiego i osobiście zatwierdzał wyroki śmierci, w latach 1953-55 także on sam został niesłusznie uwięziony w ramach stalinowskich represji pod sfabrykowanymi zarzutami organizacji antykomunistycznego spisku w armii i szpiegostwa na rzecz wywiadów zachodnich. Po zwolnieniu – na bocznym torze: do 1967 r. wiceprezes Narodowego Banku Polskiego. Od 1974 r. honorowy prezes Związku Bojowników o Wolność i Demokrację.
W okresie PRL przyznano mu najwyższe odznaczenia, m.in. order Budowniczych Polski Ludowej, Krzyż Wielki z Gwiazdą Orderu Polonia Restituta, Krzyż Wielki z Gwiazdą i Krzyż Srebrny Orderu Wojennego Virtuti Militari, kolejne dwa Krzyże Walecznych, ordery Krzyża Grunwaldu i Sztandaru Pracy I klasy oraz radzieckie ordery Zwycięstwa i Lenina, Wielką Komandorię Amerykańskiej Legii Zasługi (udekorował go nią sam naczelny dowódca wojsk sprzymierzonych w Europie gen. Dwight Eisenhower, późniejszy prezydent USA) i francuski Krzyż Oficerski Orderu Legii Honorowej.
Zmarł 15.10.1989 w Warszawie, pochowany tamże na Cmentarzu Powązkowskim.
(IrP)
