BERLING Zygmunt Henryk

(1896-1980)

generał broni Wojska Polskiego, pochodzący z Limanowej oraz wychowany, wyedukowany i służący w Nowym Sączu, Honorowy Obywatel N. Sącza

Urodził się 27 kwietnia 1896 r. w Limanowej (wg niektórych publikacji – w Dąbrówce, dawniej Niemieckiej, obecnie dzielnica Nowego Sącza), syn kolejarza Michała i Aurelii z d. Russek. Od 1905 r. mieszkał w N. Sączu.

Uczeń tutejszej szkoły powszechnej im. króla Władysława Jagiełły, w roku szkolnym 1907/8 – I Gimnazjum Klasycznego, a w latach 1908-14 – II Gimnazjum (maturę zdał jednak rok później), absolwent studiów prawniczych na Uniwersytecie Jagiellońskim w Krakowie z 1921 r.

Przebieg służby

Jako gimnazjalista należał w 1914 r. do tajnego paramilitarnego Związku Strzeleckiego, używał wtedy pseudonimu Żuk. W czasie I wojny światowej w 2. i 4. pułku piechoty Legionów Polskich na froncie rosyjskim. Po tzw. kryzysie przysięgowym w 1917 r. (Polacy służący w armii austriackiej odmówili przysięgi na wierność cesarzowi Niemiec) skierowany do pozostającego pod austriackimi rozkazami Polskiego Korpusu Posiłkowego, później do 32. pp Obrony Krajowej „Neu Sandez” (niemiecka nazwa Nowego Sącza). Kilkukrotnie ranny w boju, m.in. pod Mołotkowem, Rafajłową i Rudką Miryńską na Wołyniu (po ranie odniesionej w tym ostatnim starciu leczył się przez 4 miesiące w N. Sączu).

W Wojsku Polskim od listopada 1918 r.: w szeregach 4. pp Legionów walczył na froncie ukraińskim o Lwów i Przemyśl. W czasie wojny polsko-rosyjskiej w 1920 r. w oddziałach tyłowych, potem w wołyńskim batalionie etapowym, batalionie celnym i 59. pp w Inowrocławiu. Absolwent Wyższej Szkoły Wojennej w Warszawie z 1925 r. W latach 1925-27 szef sztabu 15. Dywizji Piechoty w Bydgoszczy, w czasie przewrotu majowego w 1926 r. opowiedział się po stronie dokonującego zamachu stanu Józefa Piłsudskiego, w latach 1927-31 szef sztabu Dowództwa Okręgu Korpusu V Kraków, w latach 1932-36 zastępca dowódcy i dowódca 6. pp w Wilnie, a następnie dowódca 4. pp w Kielcach. W marcu 1939 r. zwolniony z tego ostatniego stanowiska w niejasnych okolicznościach, ale raczej z powodu niskiej oceny kwalifikacji, gdyż jego zwierzchnik, późniejszy gen. Stefan Rowecki-Grot (patrz) zanotował: „Moje uwagi i nacisk na najbardziej zaniedbany w dywizji 4. pułk piechoty doprowadziły do zmiany dowódcy pułku podpułkownika Berlinga”. Od tamtej pory pozostający bez przydziału, również w czasie kampanii wrześniowej wojny obronnej z Niemcami.

II wojna światowa i PRL

W październiku 1939 r. aresztowany w Wilnie przez radziecką bezpiekę NKWD, więziony w obozach jenieckich w Starobielsku i Pawliszczewie Borze. W odróżnieniu od większości innych oficerów zamordowanych w Charkowie – ocalał, gdyż zgodził się na radziecką ofertę współudziału w tworzeniu oddziałów polskich w ZSRR. Początkowo dotyczyło to Armii Polskiej gen. Władysława Andersa, w której najpierw był szefem sztabu 5. Wileńskiej DP w Tatiszczewie (dowódca tej dywizji, gen. Mieczysław Spiechowicz-Boruta, zawiesił go w czynnościach za nie wykonanie rozkazu), a potem komendantem bazy ewakuacyjnej w Krasnowodsku. W momencie opuszczania ZSRR przez armię Andersa w sierpniu 1942 r. nie dołączył do niej, więc zdegradowano go i wydalono z wojska, a w 1943 r. sąd polowy Armii Polskiej na Wschodzie skazał go zaocznie za dezercję na karę śmierci (wyrok pozostał nieprawomocny, bo nie zatwierdził go ówczesny Wódz Naczelny gen. Kazimierz Sosnkowski – patrz).

Po rozmowach m.in. ze Stalinem podjął się tworzenia następnej armii polskiej w ZSRR, tym razem zorientowanej proradziecko: dowódca 1. DP im. Tadeusza Kościuszki, która chrzest bojowy przeszła w krwawej bitwie pod Lenino i choć straty wyniosły aż 1/4 składu osobowego (w 1. pp aż 60%!), to dzień tego boju – 12 października – w 1950 r. wybrano na święto tzw. ludowego WP. Od 1944 r. dowódca 1. Armii WP (zdjęty z tego stanowiska na rozkaz Stalina – ponoć z powodu niezgodnej z planami radzieckimi próbie przyjścia z pomocą powstańcom warszawskim), wiceminister obrony narodowej w rządzie tymczasowym, tzw. Polskim Komitecie Wyzwolenia Narodowego i zastępca Naczelnego Dowódcy WP ds. liniowych.

Potem jednak pod zarzutami nieudolności, przerostu ambicji politycznych i wskutek rozdźwięków z komunistycznymi władzami Polski spadał w hierarchii wojskowej – aż zepchnięto go na boczny tor. W 1947 r. ukończył wyższe studia wojskowe w Akademii Sztabu Generalnego Sił Zbrojnych ZSRR im. marszałka Klimenta Woroszyłowa. Był to rodzaj wygnania, przeciwko któremu protestował, podejmując w marcu 1946 r. nawet głodówkę. Po II wojnie światowej nadal w WP, m.in. jako organizator i komendant Akademii Sztabu Generalnego (lata 1947 i 1948-53). Od 1953 r. w stanie spoczynku.

Awanse i degradacje: 1915 – chorąży, 1916 – podporucznik, 1918 – porucznik, 1920 – kapitan, 1924 – major ze starszeństwem od 1923 r., 1931 – podpułkownik, 1943 – pułkownik, szeregowiec, generał-major, generał brygady, 1944 – gen. dywizji, 1963 – gen. broni.

Odznaczony m.in. Srebrnym Krzyżem Orderu Virtuti Militari V klasy, Krzyżem Wielkim i Krzyżem Komandorskim z Gwiazdą Orderu Odrodzenia Polski, orderami Budowniczych Polski Ludowej i Sztandaru Pracy I klasy, Krzyżem Grunwaldu I klasy, przedwojennym Krzyżem Niepodległości, 2-krotnie Krzyżem Walecznych oraz dwukrotnie radzieckim Orderem Lenina. Honorowy obywatel Leningradu (w przeszłości i obecnie – Sankt Petersburg).

W latach 1953-56 wiceminister Państwowych Gospodarstw Rolnych, natomiast w latach 1957-70 zajmował synekurę wiceministra leśnictwa, co było zgodne z jego hobby, którego wyrazem była też prezesura w Polskim Związku Łowieckim w latach 1956-59.

Zmarł 11 lipca 1980 r. w Konstancinie pod Warszawą, gdzie pochowano go na Cmentarzu Wojskowym na Powązkach. Pośmiertnie wydano jego obszerne „Wspomnienia”. Od 1973 r. Honorowy Obywatel N. Sącza, patron nieistniejącej już tutejszej Szkoły Podstawowej nr 19 przy ul. Konopnickiej na os. Millenium oraz ulic w wielu miastach polskich, w tym w Limanowej, choć w niedawnych latach – na fali dekomunizacji – często zmieniano im nazwy…

Żony: I – od 1920 r. Kazimiera z d. Chodnikiewicz, II – od 1934 r. Jolanda z d. Magyarosy z Siedmiogrodu (Transylwanii, obecnie region w Rumunii), III – telefonistka wojskowa Maria z d. Mika.

Jego młodszy brat Henryk (1901-1927) był w latach 1918-19 obrońcą Lwowa i chorążym w 4. pp Legionów; prawdopodobnie urodził się w Nowym Sączu, a z pewnością został tu pochowany na cmentarzu komunalnym przy ul. Rejtana – Zygmunt był obecny na jego pogrzebie.

(IrP)
Źródła
  • Marcin Spórna – „Słownik najsłynniejszych wodzów i dowódców polskich”, Wydawnictwo Zielona Sowa, Kraków 2006
  • „Bóg, honor, ojczyzna. Sądeccy żołnierze i generałowie w służbie niepodległej Rzeczypospolitej” pod red. Jerzego Leśniaka i Henryka Szewczyka, Instytut Pamięci Narodowej i Fundacja Sądecka, Nowy Sącz-Warszawa 2009
  • www.dzieje.pl
  • Jerzy Leśniak, Augustyn Leśniak – „Encyklopedia sądecka”, Wydawca: Urząd Miejski w Nowym Sączu, Nowy Sącz 2000
  • „Słownik biograficzny historii Polski” pod red. Janiny Chodery i Feliksa Kiryka, Ossolineum, Wrocław-Warszawa-Kraków 2005
  • Jerzy Giza – „Generałowie z Sądecczyzny rodem”, Almanach Sądecki nr 2/7 1994
  • Przemysław Słowiński – „Karawana renegatów”, Videograf, Chorzów 2016
  • Stanisław Żerko – „Biograficzny leksykon II wojny światowej”, Wydawnictwo Nauka i Innowacje, Poznań 2013
  • „Słownik biograficzny Europy środkowo-wschodniej” pod red. Wojciecha Roszkowskiego i Jana Kofmana, Instytut Studiów Politycznych PAN i Oficyna Wydawnicza Rytm, Warszawa 2004