(1891-1978)
generał dywizji Wojska Polskiego, wyszkolony na Limanowszczyźnie
Urodził się 16.01.1891 w Warszawie w rodzinie przemysłowca.
Naukę zaczął w gimnazjum w Chełmie, ale z powodu udziału w strajku szkolnym w 1905 r. – w 1909 r. ukończył gimnazjum filologiczne w Warszawie. W latach 1910-12 studiował na wydziale matematyki paryskiego uniwersytetu Sorbona, następnie prawo międzynarodowe w Genewie.
Przebieg służby
Przed I wojną światową działacz Związku Walki Czynnej (od 1911 r. komendant oddziału w Paryżu, następnie obwodu Szwajcaria/płd. Francja). W lecie 1913 r. w Stróży (gmina Dobra, powiat Limanowa) ukończył letnią szkołę oficerską paramilitarnego Związku Strzeleckiego.
Czołowy piłsudczyk. Dowódca utworzonej przez Józefa Piłsudskiego 1. Kompanii Kadrowej, która 6.08.1914 wyruszyła z Krakowa do zaboru rosyjskiego, rozpoczynając historię Wojska Polskiego po zaborach. Oficer sztabowy w I Brygadzie Legionów Polskich. 14.09.1915 wyznaczony przez Piłsudskiego na komendanta naczelnego konspiracyjnej Polskiej Organizacji Wojskowej w Warszawie. W I połowie 1917 r. szef sekcji ogólnej i organizacyjnej w Komisji Wojskowej Tymczasowej Rady Stanu. Do jesieni 1918 r. w POW w Lublinie. Po aresztowaniu Piłsudskiego członek Konwentu A, tajnej organizacji politycznej kierującej pracą niepodległościową na ziemiach polskich.
Od 7.11.1918 szef działu organizacyjnego w Dowództwie Wojsk Polskich w Lublinie. Od 3.12.1918 szef adiutantury generalnej Naczelnika Państwa i Naczelnego Wodza Piłsudskiego. Uczestnik negocjacji polsko-litewskich w sierpniu 1919 r.
W latach 1919-21 słuchacz Ecole Superieure de Guerre (Wyższej Szkoły Wojennej) i jednocześnie Ecole Libre des Sciences Politique (Wolnej Szkoły Nauk Politycznych) w Paryżu. Następnie stażysta w Nancy i w pułku francuskim w Grenoble.
Po powrocie do Polski w 1922 r. szef wydziału planów i zastępca szefa Oddziału IIIa (Operacyjnego) Biura Ścisłej Rady Wojennej, z czasem szef oddziału i całego Biura. Uczestnik rozmów polsko-francuskich i polsko-rumuńskich na temat współpracy wojskowej. W 1924 r. odbył kurs dla wyższych dowódców w Metzu (Francja).
Od 1927 r. szef Oddziału III Sztabu Generalnego, później przez 4 lata dowódca 19. Dywizji Piechoty w Wilnie. Uczestnik polskich delegacji na zgromadzenia Ligi Narodów i konferencje w Genewie.
Członek władz sanacyjnych: od 1931 r. zastępca I wiceministra spraw wojskowych, a od 1934 r. I wiceminister. Po śmierci Piłsudskiego w 1935 r. minister spraw wojskowych. W maju 1939 r. przewodniczący delegacji na rozmowy z szefem sztabu armii francuskiej gen. Mauricem Gamelin, rozmowy, które zakończyły się podpisaniem układu o wzajemnej pomocy w przypadku agresji Niemiec na Polskę. Jak wiadomo, zobowiązania pozostały na papierze…
17.09.1939 znalazł się w grupie tych członków rządu polskiego, którzy przekroczyli granicę z Rumunią, gdzie został internowany. W 1944 r. z żoną i synem opuścili Rumunię i via Turcja zjawili się w Londynie.
W odpowiedzi na ofertę wstąpienia do Polskich Sił Zbrojnych na Zachodzie, odebrał pismo o następującej treści: „Pan jest odpowiedzialny za nieprzygotowanie do wojny nowoczesnej, a więc i za poniesioną klęskę, która nie jest wolna od hańby. (…) Ojczyzna nie chce Pana usług”.
Awanse: 1914 – porucznik, 1915 – kapitan, 1918 – major, 1919 – podpułkownik, 1924 – pułkownik, 1929 – gen. brygady, 1936 – gen. dywizji.
Odznaczony m.in. Orderem Virtuti Militari V klasy, Orderem Polonia Restituta III klasy i 3-krotnie Krzyżem Walecznych.
W Londynie udzielał się w organizacjach polonijnych: współzałożyciel Polskiego Uniwersytetu na Obczyźnie, który w ramach rewanżu przyznał mu tytuł doktora honoris causa oraz członek Instytutu J. Piłsudskiego.
W 1954 r. wyemigrował do Kanady, gdzie 4.12.1978 zmarł w Montrealu. Autor publikacji „Kartki z dziennika oficera I Brygady” (Warszawa 1934).
Kochanka i samobójstwo żony
Jego drugą żoną była reprezentująca Włocławek finalistka konkursu Miss Polonia w 1930 r. i mało znana przedwojenna aktorka Zofia Kajzerówna (1911-2002). Ich romans i rozwód z pierwszą żoną generała były w swoim czasie wielkim skandalem towarzyskim, tym bardziej, że w przededniu sprawy rozwodowej w sądzie pierwsza żona, inż. Maria z d. Rybczyńska, popełniła samobójstwo – wyskoczyła z okna kamienicy, w której mieszkała kochanka męża-generała.
Występującą w tym okrersie w teatrze Kajzerównę publiczność wygwizdywała i zagłuszała tupaniem, więc dyrekcja Teatru Narodowego w Warszawie zdjęła sztukę z jej udziałem – „Popielaty welon” Marii Jasnorzewskiej-Pawlikowskiej z d. Kossak – z afisza. Zmarła na emigracji w Calgary (Kanada).
(IrP)
Źródła
- Piotr Stawecki – „Słownik biograficzny generałów Wojska Polskiego 1918-1939”, Wydawnictwo Bellona, Warszawa 1994
- Tadeusz Kryska-Karski, Stanisław Żurakowski – „Generałowie Polski niepodległej” Editions Spotkania, Warszawa 1991
- Stanisław Żerko – „Biograficzny leksykon II wojny światowej”, Wydawnictwo Nauka i Innowacje, Poznań 2013
- „Słownik biograficzny Europy środkowo-wschodniej” pod red. Wojciecha Roszkowskiego i Jana Kofmana, Instytut Studiów Politycznych PAN i Oficyna Wydawnicza Rytm, Warszawa 2004
- www.filmweb.pl
- Wikipedia