(1621-1696) Poeta z Ziemi Gorlickiej.
Urodzony w Woli Łużańskiej k/Łużnej w ariańskiej rodzinie szlacheckiej pochodzącej z Ziemi Bieckiej, wnuk podstarościego bieckiego i arianina Jana (?-1636) z Łękorza k/Biecza, nabywcy w 1598 r. od Samuela Branickiego z Ruszczy k/Krakowa tzw. ruskich wsi na Ziemi Gorlickiej: Bielanki, Hunowic (obecnie Nowica), Klimkówki, Kunkowej, Leszczyn, Łosia, Łużnej i Woli Łużańskiej, syn Adama i Zofii (zm. 1650 lub 1651), przyrodniej siostry urodzonego w Gnojniku k/Brzeska publicysty i arianina Samuela Przypkowskiego (ok. 1592-1670). Absolwent szkoły ariańskiej w Raciborsku k/Wieliczki.
Łuny nad Łużną
Ziemianin, właściciel części Łużnej oraz wsi Łosie (obecnie podgorlicka gmina Ropa) i Leszczyny (obecnie gmina Uście Gorlickie), mieszkał w Łosiu, pieczętował się herbem Szreniawa. W 1648 r. ożenił się z arianką Katarzyną z d. Morsztyn (1631-1686). Uczestnik wojny z Kozakami Bohdana Chmielnickiego (1596-1657) – ranny w bitwie pod Beresteczkiem w 1651 r. W czasie tzw. potopu szwedzkiego początkowo, na zjeździe arian w Łużnej, opowiedział się po stronie najeźdźców, bliskich mu pod względem wyznania, ale szybko stanął po właściwej stronie jako porucznik chorągwi powiatu czchowskiego. W 1657 r. na czele sformowanego przez siebie oddziału bronił Gorlic przed najazdem księcia siedmiogrodzkiego Jerzego II Rakoczego (1621-1660). W 1658 r., kiedy wydano dekret zakazujący arianizmu, przyjął wiarę katolicką, bo tylko w ten sposób nie musiał udać się na wygnanie. Jednak sąsiedzi podejrzewali go o kultywowanie poprzedniego wyznania – w archiwach znajduje się dokument o spaleniu Łużnej w 1666 r.
W 1660 r. za 6000 złotych sprzedał Łosie starościance lipieńskiej, wdowie po kasztelanie przemyskim Elżbiecie Tarło z d. Kostka ze Sztemberku (obecnie Stążki k/Sztuma na Pomorzu) herbu Dąbrowa i przeniósł się do Łużnej. Jego dobra były dwukrotnie pustoszone w czasie rokoszu hetmana polnego koronnego Jerzego Sebastiana Lubomirskiego (1616-1667) w 1665 r. W latach 1667-76 podstarości i sędzia grodzki w Bieczu, w czasie wojny z Turcją w 1672 r. dowódca obrony Biecza (w czasie gdy on bronił miasta, katolicy w przebraniu Tatarów dokonali zajazdu na jego pozbawiony obrony dwór w Łużnej). W 1678 r. król Jan III Sobieski (1629-1696) nadał mu tytuł podczaszego krakowskiego, godność tę w 1685 r. Potocki przekazał synowi Jerzemu (1661-1691). W 1683 r. sejm wyznaczył go na komisarza ds. granic śląskich. W 1693 r. otrzymał zastaw w postaci części wsi Biesna (obecnie gmina Łużna).
Płodny Sarmata
Wybitny poeta barokowy, najbardziej sarmacki pisarz literatury staropolskiej, który za życia nie wydał drukiem żadnego dzieła. Autor tysięcy opublikowanych pośmiertnie utworów wierszowanych, w tym dedykowanej zięciowi, od 1669 r. mężowi córki Zofii (1649 lub 1650-1677) – staroście czchowskiemu i sądeckiemu Janowi Lipskiemu (ok. 1630-1683) „Transakcji wojny chocimskiej” (1670, wydana w 1850 r.) o zwycięstwie nad Turkami w roku urodzenia Potockiego, a także innych okolicznościowych, np. sławiących militarne przewagi hetmana i późniejszego króla Jana III Sobieskiego, 18 trenów pt. „Periody” (1673) na śmierć syna Stefana zmarłego w 1673 r. w wieku 22 lat, 24 trenów pt. „Abrys ostatniego żalu… utrapionego ojca po Jerzym, kochanym synu” (1691, wydanie niepełne w 1904 r.) na śmierć zmarłego 15 kwietnia 1691 r. syna Jerzego, trawestacji Ewangelii pt. „Nowy zaciąg pod chorągiew starą triumfującego Jezusa… Krzyż albo historia krwawej męki… Chrystusa Pana… ojczystym… wyrażona rymem ” (1679-80, wydany w 1698 r.) oraz zbiorów 1830 anegdot, fraszek i wierszy: satyrycznych „Ogród nieplewiony, bróg, ale co snop, to inszego zboża, kram rozlicznego gatunku…” (1672-91, całość po raz pierwszy wydana w 1907 r. pt. „Ogród fraszek”), o tematyce heraldycznej „Poczet herbów szlachty Korony Polskiej i Wielkiego Księstwa Litewskiego” (1696), religijnych „Dialog o Zmartwychwstaniu Pańskim” (ok. 1676, wydany w 1949 r.) i „Moraliów abo rzeczy do obyczajów, nauk i przestróg w każdym stanie żywota ludzkiego z łacińskich i z polskich przypowieści ojczystym krótko napisane wierszem” (1688-96, wydane w latach 1915-18), interpretujących zaczerpnięte z antologii Erazma z Rotterdamu (1466 lub 1467-1536) sentencje łacińskie i zawierających akcenty antyklerykalne oraz krytyczną analizę stanu ówczesnego społeczeństwa polskiego, w tym zwłaszcza wytykających szlachcie ciemnotę, fanatyzm religijny i skłonność do anarchii.
Twórczość sądecka
Parę utworów poświęcił także Sądecczyźnie: „Sielanka albo raczej przy szczęśliwym JMP Jana z Lipia Lipskiego na starostwo sądeckie wjeździe od panien z Helikonu” (1676, całość wydana w 1953 r.), zaś na wesele Hieronima Lipskiego (zapewne brata zięcia-starosty, a więc szwagra córki) powstał „Libusza. Drabant albo raczej nowoświecki przez grzeczne damy… na sądeckim zamku chwytanym kołem odprawiony taniec” (1675, całość wydana dopiero w 1962 r.). Natomiast Helenie z Tęczyna Lubomirskiej z d. Ossolińskiej (1622-1687), żonie wojewody krakowskiego księcia Aleksandra Lubomirskiego (ok. 1614-1677), właściciela dóbr m.in. na Sądecczyźnie, zadedykował „Pieśni pokutne” (1674-76). W twórczości zawarł malownicze opisy Beskidów i Pogórza Karpackiego.
Zmarł w okresie od 1 do 9 lipca 1696 r. w Łużnej, pochowany w podziemiach klasztoru franciszkanów-reformatów w Bieczu. Tamże w 1986 r. wmurowano tablicę pamiątkową, ponadto w Bieczu znajduje się ulica jego nazwiska.
Pisali o nim m.in. rektor Uniwersytetu Jagiellońskiego prof. Władysław Chotkowski (1843-1926) – „O Wacławie Potockim” (1876).
(IrP)
Źródła
- „Mały słownik pisarzy polskich”, Wiedza Powszechna, Warszawa 1975
- Polski Słownik Biograficzny
- „Słownik pisarzy”, Wydawnictwo Greg, Kraków 2006
- Old.klubgorliczan.pl
- Luzna.pl
- „Słownik biograficzny historii Polski” pod red. Janiny Chodery i Feliksa Kiryka, Ossolineum, Wrocław-Warszawa-Kraków 2005
- „Gorlicki informator biograficzny”, wydawca: Stowarzyszenie „Klub Gorliczan”, Gorlice 2009
- Wikipedia
