(1807-1872) Poeta i geograf związany z Ziemią Gorlicką.
Urodził się 20 kwietnia 1807 r. w Lublinie, syn spolonizowanego urzędnika austriackiego, Niemca z Warmii – Franciszka Ksawerego Pohla, później – po otrzymaniu w 1815 r. szlachectwa austriackiego – noszącego nazwisko Poll von Pollenburg i pochodzącej ze spolonizowanej rodziny francuskiej Eleonory z d. Longchamps de Berier. Żadnych związków rodzinnych z piłkarzem reprezentacji Polski pochodzenia niemieckiego Ernestem Pohlem (1932-1995), po II wojnie światowej spolszczonym na Pola.
Absolwent gimnazjum we Lwowie, uczył się w kolegium jezuickim w Tarnopolu (obecnie Ukraina), a w latach 1824-27 studiował na wydziale filozoficznym Uniwersytetu Lwowskiego
W 1830 r. lektor języka i literatury niemieckiej na Uniwersytecie Wileńskim. Uczestnik powstania listopadowego w szeregach 10. pułku ułanów litewskich w stopniu podporucznika, ranny. Po upadku powstania przebywał m.in. w Dreźnie, gdzie zetknął się z Adamem Mickiewiczem (1798-1855), który pochwalił jego wiersze. Emisariusz gen. Józefa Bema (1794-1850) w Niemczech i Francji.
Maryi-Pol
W 1832 r. powrócił do Galicji, gdzie nadal był emisariuszem. Ukrywał się w dworze Sławińskich w Kleczy Górnej k/Wadowic, mieszkał w odrestaurowanym przez siebie zamku w Lesku i gospodarował na roli, dzierżawiąc majątki, m.in. w 1835 r. podgorlickich Zagórzanach oraz od 1840 r. we własnym – otrzymanym wraz z domem „Pod dębem” w darze od przyjaciół (urodzony w Łużnej hrabia Tadeusz Skrzyński 1800-1857 i urodzony w Gorlicach Teofil Łętowski 1783-1856) Maryipolu (obecnie Mariampol), czyli Gliniku Mariampolskim (dziś część Gorlic), skąd często jeździł na wyprawy krajoznawczo-etnograficzne m.in. w Beskidy, także badacz Pienin, Tatr i w ogóle Karpat. W okresie mariampolskim uczył w dworze w Zagórzanach okoliczne dzieci geografii i literatury. Napisał potem utwór „W Maryi-Polu”.
W czasie rabacji Jakuba Szeli (1787-1860) w 1846 r. próbował z rodziną uciec przed rzezią do Lwowa, ale po drodze napadli go chłopi uzbrojeni w kosy oraz siekiery i najpierw poturbowali, po czym ranili, zaś jego dorobek pisarski spalili. Na domiar złego odstawili go do aresztu policyjnego w Jaśle, gdzie władze austriackie uwięziły Pola razem z księciem Kazimierzem Jabłonowskim na podstawie doniesień o nieprawomyślności i przygotowywaniu powstania.
Geografia
Następnie guwerner literatury polskiej w domach bogatych lwowian. W latach 1847-48 współpracownik Zakładu Naukowego im. Ossolińskich we Lwowie. Uczestnik Wiosny Ludów w 1948 r., po czym znów na emigracji w Czechach i Austrii, m.in. w Marienbadzie (obecnie Mariańskie Łaźnie).
W latach 1849-53 profesor pierwszej w Polsce, a drugiej na świecie (po berlińskiej) katedry geografii, potem także etnografii na Uniwersytecie Jagiellońskim w Krakowie z tytułem doktorskim, usunięty z uczelni z powodu podejrzeń o nielojalność wobec zaborczych władz austriackich (zamknięto także katedrę), przywrócony dopiero w 1869 r. z tytułem profesora zwyczajnego, potem także doktor honoris causa tej wszechnicy. Od 1872 r. członek Akademii Umiejętności w Krakowie. Zasłużony dla polskiej geografii – m.in. przyczynił się do ujednolicenia nazewnictwa i jako pierwszy dokonał podziału ziem polskich według kryterium dominującej roślinności.
W 1858 r. otrzymał w darze od ziemian dawny folwark rodziców – Firlejówkę (Firlejowszczyznę) pod Lublinem. Ok. 1868 r. oślepł. W 1870 r. sejm galicyjski przyznał mu dożywotnią rentę. Odznaczony m.in. orderem Virtuti Militari i papieskim Krzyżem Kawalerskim Orderu św. Grzegorza Wlk.
Twórczość
Autor poetyckich kronik powstania listopadowego „Pieśni Janusza” (1835, antydatowanie na 1833 r.) i „Wachmistrz Dorosz na Litwie” (1833, wydany w 1845 r.), cykli krajoznawczych „Pieśni o ziemi naszej” (1835, napisane w Zagórzanach i wydane w 1843 r.), „Obrazy z życia i podróży” (1834-46, też pisane w Zagórzanach i wydane w 1846 r.) i „Obrazy z życia i natury” (1869-70), poematów „Historia szewca Jana Kilińskiego [1760-1819]” (1833, wydana w 1843 r.), „Mohort” (1855) i „Wit Stwosz [ok. 1448-1533, właśc. Veit Stoss]” (1857), wierszowanych gawęd poetyckich o tematyce historycznej ujętych w sarmacką trylogię „Pamiętniki J. Pana Benedykta Winnickiego” (1839-55) i „Z wyprawy wiedeńskiej” (1865) oraz pieśni, które trafiły do śpiewnika narodowego, jak choćby „Sygnał” (1963) – do „Śpiewu z mogiły” muzykę skomponował Fryderyk Chopin (1810-1849). Ponadto opublikował zarys historii literatury polskiej I połowy XIX w. pt. „Pamiętnik do literatury polskiej XIX w.” (1866).
Pamięć
Zmarł 2 grudnia 1872 r. przy ul. Szpitalnej 26 w Krakowie na chorobę płuc, pochowany tamże najpierw na Cmentarzu Rakowickim, ale po 10 latach jego prochy przeniesiono do Krypty Zasłużonych w podziemiach kościoła paulinów na Skałce. Żeby zdążyć na nabożeństwo żałobne w kościele Mariackim, rzeźbiarz Sławomir Celiński (1852-1918) w ciągu jednej doby stworzył w Bibliotece Jagiellońskiej popiersie pisarza nadnaturalnych rozmiarów. W 1888 r. Stanisław Lewandowski (1859-1940) wyrzeźbił jego medalion portretowy.
Mając w perspektywie 100. rocznicę urodzin poety, pracę nad biografią Pola rozpoczął nauczyciel historii Władysław Antoniewicz (1877-1918). Urodził się w Gliniku Mariampolskim i zamierzał ożenić z wnuczką Wincentego – Wincencją. Poznał wtedy córki Pola i Kornelii z d. Olszewskiej (ok. 1811-1855) – Julię i Zofię, co umożliwiło mu zapoznanie się z ich archiwum rodzinnym, ale ostatecznie do ślubu nie doszło. Jednak zaczął kolekcjonować pamiątki i materiały związane z bohaterem przyszłej książki, lecz z powodu przedwczesnej śmierci jej nie ukończył. Pozostawiony przez niego zbiór kupiło w 2001 r. Muzeum Lubelskie i eksponuje w swoim oddziale – Dworku W. Pola, który znajduje się w folwarku Firlejowszczyzna k/Lublina, gdzie przyszły poeta spędził lata dziecinne, gdyż właścicielem tego majątku w latach 1804-12 był jego ojciec.
W Beskidzie Niskim wytyczono zielony szlak turystyczny im. W. Pola, prowadzący ze Stróż k/Grybowa przez Magurę Małastowską, Wysową-Zdrój i Lackową do Krynicy-Zdroju. W Gorlicach istnieje Zespół Szkół Technicznych i ulica jego nazwiska, ulicę ma także w Nowym Sączu.
Jego siostra Wiktoria (1817-1898) była żoną Wincentego Longchampsa (1808-1881), prawnika i powstańca listopadowego z 1830 r., a w latach 1870-71 wiceburmistrza Przemyśla oraz matką Zygmunta L. (1847-1919), generała armii pruskiej – patrz.
(IrP)
Źródła
- „Mały słownik pisarzy polskich”, Wiedza Powszechna, Warszawa 1975
- „Słownik pisarzy”, Wydawnictwo Greg, Kraków 2006
- Old.klubgorliczan.pl
- Polski Słownik Biograficzny – tom XVII z 1972 r.
- „Słownik biograficzny historii Polski” pod red. Janiny Chodery i Feliksa Kiryka, Ossolineum, Wrocław-Warszawa-Kraków 2005
- „Gorlicki informator biograficzny”, wydawca: Stowarzyszenie „Klub Gorliczan”, Gorlice 2009
- Marzanna Raińska – „Dwory Małopolski”, Małopolskie Centrum Kultury „Sokół”, Nowy Sącz 2014
- Wikipedia
