DOWBOR-MUŚNICKI Józef

(1867-1937)

generał Wojska Polskiego, związany z Sądecczyzną dzięki córce

Urodził się 25.10.1867 w Garbowie (obecnie Stary Garbów) k/Sandomierza, gdzie ok. pół wieku wcześniej przyszedł na świat sławny rycerz Zawisza Czarny (ok. 1370-1428). Syn właściciela majątku ziemskiego Romana herbu Przyjaciel i Antoniny z d. Wierzbickiej. Ich starszy syn Konstanty (1857-1931) także został generałem rosyjskim (m.in. okupował Pekin i Persję, obecnie Iran) i polskim.

Przebieg służby

Od 1881 r. Mikołajewski Korpus Kadetów w Sankt Petersburgu (kiedyś i obecnie, a w latach 1924-91 Leningrad), w latach 1886-88 rosyjska Konstantynowska Szkoła Wojskowa w St Petersburgu, a w latach 1899-1902 tamtejsza Mikołajewska Akademia Sztabu Generalnego, którą skończył z wyróżnieniem. Następnie w armii carskiej: m.in. I Korpus Syberyjski na wojnie rosyjsko-japońskiej, szef sztabu Zaamurskiego Okręgu Wojskowego w Harbinie (obecnie Chiny) i Irkuckiego OW. Brał udział w I wojnie światowej, kiedy walczył na frontach niemieckim i austriackim w Galicji.

Awanse w armii rosyjskiej: 1888 – podporucznik, 1891 – porucznik, 1900 – sztabskapitan, 1901 – kapitan, 1914 – pułkownik, 1915 – generał-major (gen. brygady), 1917 – generał-porucznik (gen. dywizji).

Od 1917 r. formował przy armii carskiej na Białorusi I Korpus Polski – służył w nim m.in. ochotnik i późniejszy pisarz Melchior Wańkowicz, który w maju 1918 r., po zgodzie na rozbrojenie I KP przez Niemców, urządził bunt przeciwko dowódcy i został aresztowany, choć później uniewinniony.

W WP od 1919 r.: głównodowodzący sił zbrojnych b. zaboru pruskiego, które pod jego dowództwem wzięły udział w zwycięskim Powstaniu Wielkopolskim, które zadecydowało o przynależności Wielkopolski do odrodzonej Polski. Potem skonfliktowany z Józefem Piłsudskim, poszedł w odstawkę. Od 1921 r. w stanie spoczynku.

Awans w WP: 1919 – generał broni.

Uhonorowany m.in. licznymi najwyższymi odznaczeniami rosyjskimi oraz brytyjskim Orderem Łaźni, Orderem Korony Włoskiej III klasy, łotewskim Orderem Pogromcy Niedźwiedzia II klasy i chińskim Orderem Podwójnego Smoka III klasy. Polskich… nie posiadał, przyznano mu je dopiero pośmiertnie – i to bardzo pośmiertnie: w 1998 r. Krzyż Wielki Orderu Odrodzenia Polski, a w 2018 r. Order Orła Białego.

Osiadł w Lusowie (mieszkał w pałacu, którego pierwszą właścicielką była Paulina Objezierska z d. Richthofen, czyli z rodziny najsłyniejszego asa lotnictwa niemieckiego w czasów I wojny światowej zwanego Czerwonym Baronem) i Batorowie k/Poznania, zajmując się rolnictwem.. Zmarł na atak serca tamże 26.10.1937, nazajutrz po 70. urodzinach. Pochowany w Lusowie.

Córka poślubiona na Sądecczyźnie

Jego córka Janina Antonina (1908-1940, urodziła się i zmarła tego samego dnia – 22 kwietnia) interesowała się szybownictwem i spadochroniarstwem, zostając w 1930 r. pierwszą Europejką, która wykonała skok spadochronowy z wysokości 5 km. W 1936 r. w czasie kursu szybowcowego na szybowisku ulokowanym na zboczu góry Just w Tęgoborzu k/Nowego Sącza poznała instruktora szybownictwa Mieczysława Lewandowskiego, z którym ślub cywilny wzięli w Poznaniu, a kościelny w drewnianym kościółku na Juście w Tęgoborzu – w lecie 1939 r. Pojechali jeszcze na miesiąc miodowy w Bieszczady, ale musieli go skrócić, bo nad Polską zaczynały już wiać wichry wojny…

Ukończyła Szkołę Podchorążych Lotnictwa w Dęblinie oraz kursy radiotelegraficzne, co dało jej promocję na stopień podporucznik-pilotki rezerwy. Spełniła testament ojca-generała: „Moje dzieci winny pamiętać, że są Polakami, że pochodzą ze starej szlacheckiej i pięciowiekowej nieskazitelnej przeszłości i że ich ojciec dołożył wszelkich swych możliwości dla wskrzeszenia Polski w jej chwale i potędze. Ma za to prawo żądać od swego potomstwa, by nazwiska naszego niczym nie splamiło”.

W czasie kampanii wrześniowej w wojnie obronnej z Niemcami w 1939 r. zameldowała się w Bazie Lotniczej nr 3 na lotnisku Poznań-Ławica. 22 września zestrzelona (przez Niemców lub Rosjan, relacje są rozbieżne) w samolocie w okolicach Husiatyna (obecnie Ukraina) i wzięta do niewoli przez okupantów radzieckich. Internowana w obozach w Ostaszkowie i Kozielsku, gdzie ze względu na chęć niesienia pomocy nazywano ją „Matką Boską Kozielską”.

Nie jedyna kobieta, lecz jedyna kobieta-żołnierka służby czynnej zastrzelona przez funkcjonariuszy radzieckiej bezpieki w Katyniu, tamże pochowana. Po odkryciu tam masowych grobów przez Niemców, jej czaszkę przewieziono do Breslau (wcześniej i obecnie Wrocław), a w 2005 r. zidentyfikowano i pochowano w grobowcu rodzinnym w Lusowie k/Poznania. Pośmiertnie awansowana na porucznika, jej nazwisko otrzymała ulica w Poznaniu. Maria Nurowska napisała o niej powieść „Pamiętnik znaleziony w Katyniu” (2018).

Siostrę, uczestniczkę konspiracji Agnieszkę Dowbor-Muśnicką Niemcy rozstrzelali 20 lub 21.06.1940 w masowej egzekucji w Palmirach k/Warszawy.

Który to mąż?

O mężu Janiny informuje się, że trafił do Anglii, gdzie w stopniu starszego sierżanta został pilotem polskich dywizjonów RAF: 307. Myśliwskiego Nocnego „Lwowskich Puchaczy” i 305. Bombowego „Ziemi Wielkopolskiej i Lidzkiej im. Marszałka J. Piłsudskiego”. Tymczasem ten Mieczysław Lewandowski o drugim imieniu Marian zmarł 24.11.1997 w Blackpool, zaś Wikipedia podaje, że mąż Dowbor-Muśnickiej już przed wojną był podpułkownikiem, a daty jego życia to 1892-1964.

Do tych dat nie pasuje także kapitan-pilot Mieczysław Lewandowski z 309. Dywizjonu Myśliwsko-Rozpoznawczego „Ziemi Czerwieńskiej”, gdyż urodził się 17.03.1910 w Kaliszu i na drugie imię miał Józef,  a zmarł 19.01.1987 w Zgierzu. Zatem, jeśli już, to raczej ten pierwszy, bo podaje się, że mąż Janiny pochodził z Krakowa, a Mieczysław Marian urodził się 4.01.1911 właśnie tam.

Ponadto znane są informacje, że był oficerem 10. pułku saperów w Przemyślu, choć z drugiej strony – kierownikiem i instruktorem szybowcowym na lotnisku Ligi Obrony Powietrznej i Przeciwgazowej w Goleszowie na Śląsku Cieszyńskim. Tu jednak jedno nie wyklucza drugiego, bo 10. psap. został rozformowany w 1931 r.

Okazuje się wszakże, iż w RAF-ie służył również trzeci Mieczysław Lewandowski – ten z kolei o drugim imieniu Antoni. A w jego przypadku dane wydają się pasować najlepiej: urodził się wprawdzie nie w Krakowie, lecz w Mogielnicy k/Grójca na Mazowszu, ale za to w dniu 28.05.1892, a zmarł 22.12.1964 w Londynie, zaś jego stopień wojskowy to pułkownik. Z tym, że nie był pilotem w którymś z dywizjonów, gdyż jego przydział służbowy to oficer techniczny w Dowództwie Polskich Sił Powietrznych w W. Brytanii.

Ale czy to ten ostatni Mieczysław został mężem Janiny? Bo na zdjęciu ze ślubu pan młody nie wygląda na blisko 50-latka, którym byłby, gdyby nosił drugie imię Antoni, a raczej na ok. 30-latka, czyli bardziej prawdopodobne, że byli to Mieczysław Marian lub Józef. Lecz raczej ten pierwszy, bo w jego przypadku zgadza się więcej danych.

Choć z kolei: czy 31-letnia w chwili ślubu panna młoda wychodziłaby za młodszego od siebie 29- lub 28-latka? Nie taka jest praktyka, a zwłaszcza nie była taka przed II wojną światową. Gdyby miała 20 lat, to może za młodego, ale w wieku ponad 30 lat, co wówczas kwalifikowało ją do staropanieństwa, już raczej za statecznego i dobrze sytuowanego 47-latka, który mógł jej dodatkowo imponować jako instruktor…

(IrP)

Źródła

  • Piotr Stawecki – „Słownik biograficzny generałów Wojska Polskiego 1918-1939”, Wydawnictwo Bellona, Warszawa 1994
  • Marcin Spórna – „Słownik najsłynniejszych wodzów i dowódców polskich”, Wydawnictwo Zielona Sowa, Kraków 2006
  • „Słownik biograficzny historii Polski” pod red. Janiny Chodery i Feliksa Kiryka, Ossolineum, Wrocław-Warszawa-Kraków 2005
  • „Wielkopolski słownik biograficzny” pod red. Antoniego Gąsiorowskiego i Jerzego Topolskiego, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa-Poznań 1983
  • „Słownik biograficzny Europy środkowo-wschodniej” pod red. Wojciecha Roszkowskiego i Jana Kofmana, Instytut Studiów Politycznych PAN i Oficyna Wydawnicza Rytm, Warszawa 2004
  • Tadeusz Kryska-Karski, Stanisław Żurakowski – „Generałowie Polski niepodległej” Editions Spotkania, Warszawa 1991
  • Wikipedia
  • Olgierd Cumft, Hubert Kazimierz Kujawa – „Księga lotników polskich poległych, zmarłych i zaginionych 1939-1946”, Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej, Warszawa 1989
  • Iwona Kamieńska – „Pod Justem znalazła miłość” na Dts24.pl z 22.04.2022
  • Jaromir Kwiatkowski – „Janina Lewandowska – jedyna kobieta, która zginęła w Katyniu” na Naszahistoria.pl z 3.09.2022
  • Listakrzystka.pl