WYSPIAŃSKI Stanisław

(1869-1907)

Malarz, poeta i dramaturg, piąty wieszcz narodowy, dokumentował obiekty kościelne na Sądecczyźnie.

Urodzony 15 stycznia 1869 r. w Krakowie w rodzinie rzeźbiarza Franciszka. W latach 1879-87 uczył się w gimnazjum św. Anny w Krakowie (jego kolegami szkolnymi byli m.in. późniejszy malarz Józef Mehoffer oraz ludzie pióra Lucjan Rydel – w przyszłości bohater jego arcydramatu „Wesele”, Jerzy Żuławski i Kazimierz Przerwa-Tetmajer), od 1887 r. studiował w tamtejszej Szkole Sztuk Pięknych Jana Matejki (razem wykonali polichromię w odnawianym kościele Mariackim) oraz w latach 1887-90 i ’96-97 historię, a także historię sztuki i literatury na Uniwersytecie Jagiellońskim, ponadto malarstwo w Czechach (Praga), Austrii (Wiedeń), Włoszech, Szwajcarii i Francji (Paryż).

W sierpniu 1889 r., częściowo razem z zaprzyjaźnionym kolegą malarzem Józefem Mehofferem (Jan Matejko wystarał się dla nich o stypendium u hrabiego Zygmunta Pusłowskiego i wysłał ich na studia paryskie), odbył podróż studyjną po Sądecczyźnie, gdzie dokumentował malarstwo i architekturę, dokonując opisów i wykonując szkice – zwłaszcza obiektów sakralnych – w Bobowej, Krużlowej Wyżnej (odkrył tutaj na strychu zapomniany rupieć, który okazał się przepiękną XV-wieczną rzeźbą nazwaną potem Madonną z Krużlowej i włączoną następnie do zbiorów Muzeum Narodowego w Krakowie), Mogilnie, Korzennej, Lipnicy Wielkiej, Grybowie, Ptaszkowej, Królowej Ruskiej (obecnie Górna), Kamionce Wielkiej, Mystkowie, Nawojowej, Żeleźnikowej, Starym Sączu, Stadłach, Podegrodziu, Naszacowicach, Wielogłowach, Nowym Sączu oraz Zabełczu, Helenie i Biegonicach (trzy ostatnie włączone już w granice Nowego Sącza).

W Bobowej rysował m.in. kościoły z wyposażeniem i drewniane domy z podcieniami przy rynku. Szkice szybko nabrały charakteru dokumentacji historycznej, bo dwa miesiące po pobycie Wyspiańskiego wybuchł największy w historii miasta pożar, który strawił liczne obiekty.

Tytan pracy. Zaprojektował witraże dla krakowskiego kościoła franciszkanów. W latach 1897-99 kierownik graficzny czasopisma „Życie” w czasie redakcji Stanisława Przybyszewskiego. Od 1902 r. docent, a od 1906 r. profesor Akademii Sztuk Pięknych w Krakowie, w latach 1905-07 także tamtejszy radny miejski (m.in. z jego inicjatywy powstała w radzie miejskiej komisja artystyczno-budowlana, której celem była ochrona zabytków architektonicznych).

W malarstwie czołowy przedstawiciel modernizmu, w literaturze – Młodej Polski, m.in. autor multimedialnych dramatów symboliczno-narodowych: „Warszawianka” (1898), „Wesele” (1901, w 1972 r. zekranizowane przez Andrzeja Wajdę), „Wyzwolenie” (1903) i „Noc listopadowa” (1904).

Zmarł wskutek choroby wenerycznej 28 listopada 1907 r. w Krakowie, pochowany tamże w Krypcie Zasłużonych w podziemiach kościoła paulinów na Skałce.

(IrP)

Źródła

„Mały słownik pisarzy polskich”, Wiedza Powszechna, Warszawa 1975

„Słownik pisarzy”, Wydawnictwo Greg, Kraków 2006

Jan Durr – „Dziennik rysunkowy Wyspiańskiego z wycieczki na Podkarpacie”, czasopismo „Ziemia” z lat 30. XX wieku

Wojciech Molendowicz – „Bobowa od A do Ż”, wydawcy: Agencja Artystyczno-Reklamowa Great Team oraz Wydawnictwo i Drukarnia Nova Sandec, Bobowa 2009