(1892-1939)
generał brygady Wojska Polskiego, uczący się, wyszkolony i działający w Nowym Sączu
Urodził się 16.10.1892 w Stryju (obecnie Ukraina) w rodzinie robotnika kolejarskiego. W latach 1902-08 uczeń I Gimnazjum
Klasycznego w Nowym Sączu, ale w 1910 r. ukończył tutejsze II Gimnazjum. Od 1910 r. studiował prawo na Uniwersytecie Jagiellońskim w Krakowie, ale w 1914 r. ukończył krakowską Akademię Handlową.
Przebieg służby
Członek organizacji paramilitarnych: Polskie Drużyny Strzeleckie i od 1912 r. Związek Strzelecki. W lipcu 1914 r. ukończył letni kurs instruktorów PDS urządzony w gmachu dzisiejszej SzP nr 1 im. A. Mickiewicza w Nowym Sączu.
Od 16.08.1914 w Legionach Polskich na froncie wschodnim: dowódca plutonu w 2. pułku piechoty, a od maja 1915 r. dowódca kompanii (służył w niej późniejszy poeta Władysław Broniewski) i adiutant w 4. pp. Brał udział w walkach w Karpatach i na Wołyniu, dwukrotnie ranny. Po tzw. kryzysie przysięgowym w 1917 r. (Polacy służący w armii austriackiej odmówili przysięgi na wierność cesarzowi Niemiec) zdegradowany do stopnia sierżanta podchorążego i wcielony do armii austriackiej, ale działał w konspiracyjnej Polskiej Organizacji Wojskowej w Nowym Sączu i Krakowie.
W odrodzonym Wojsku Polskim od 1.11.1918, początkowo w administracji wojskowej: szef biura prasowego w Dowództwie Okręgu Generalnego Kraków i szef oddziału III (oświaty i kultury) Sztabu Generalnego. W czasie wojny polsko-rosyjskiej odkomenderowany do Naczelnego Dowództwa WP, gdzie najpierw pracował w Kontroli Ruchu Kolejowego i Centralnej Komisji Ewakuacyjnej, a od października 1920 r. jako kierownik wydziału w oddziale III Sztabu Ministerstwa Spraw Wojskowych, zaś po roku kierownik referatu wydziału ogólnoorganizacyjnego departamentu VII (intendentury) w MSWojsk. Od 1922 r. wykładowca na kursach w piechocie.
Od 1923 r. w służbie liniowej: zastępca dowódcy i szef sztabu 42. pp w Białymstoku, od 1925 r. dowódca 55. pp w Lesznie, od 1930 r. dowódca piechoty i p.o. dowódcy w 16. Dywizji Piechoty w Grudziądzu, od 1935 r. dowódca 21. DP Górskiej w Bielsku.
Płk Stefan Rowecki (późniejszy generał i dowódca Armii Krajowej ps. Grot), wyznaczony w maju 1939 r. do oceny dowódców polskich, napisał o nim: „Filozof życiowy i taki też w dowodzeniu. Nie mam do niego nabożeństwa, choć podobno taktycznie dobry, no i ma charakter w decyzjach. Wyżej dywizji piechoty nie pójdzie”.
Inne opinie: płk (późniejszy generał) Kazimierz Sawicki, dowódca 16. DP – „Wybitny, zdecydowany charakter, stuprocentowy ideowiec i entuzjasta. Całkowicie oddany służbie wojskowej. Wybitnie inteligentny. Posiada rozległe wiadomości fachowe, jak i ogólne – indywidualista (…) o rozległych zainteresowaniach. Taktycznie bardzo wyrobiony i wykształcony, decyzje posiada dobre, jasne. (…) W opiniowaniu zbyt wyrozumiały”; gen. dywizji Stanisław Bukacki-Burhardt, inspektor armii – „Wybitny. Bardzo dobry wychowawca. Taktycznie orientuje się szybko i dobrze”; gen. brygady Aleksander Narbut-Łuczyński, dowódca Okręgu Korpusu nr V w Krakowie – „W swojej wrodzonej dobroci i wyrozumiałości ocenia wypadki i ludzi nie według stanu faktycznego, lecz według wyimaginowanego wzoru, przeważnie doskonałego, co nie przeszkadza, że jest skłonny do skrajnego pesymizmu”; powojenny gen. broni Józef Kuropieska – „Był żołnierzem wyjątkowej rzetelności i szlachetności. Lubiany przez podwładnych i ceniony przez kolegów. W czasie kampanii [wrześniowej] zachował się wzorowo”.
Awanse i degradacje: 1914 – chorąży, podporucznik, 1915 – porucznik, 1916 – kapitan, 1917 – sierżant podchorąży, 1919 – podpułkownik, 1925 – pułkownik, 1939 – gen. brygady.
Odznaczony m.in. orderami Virtuti Militari IV i V klasy, Krzyżem Oficerskim Orderu Polonia Restituta, 3-krotnie Krzyżem Walecznych oraz 2-krotnie Złotym Krzyżem Zasługi.
W czasie kampanii wrześniowej wojny obronnej z Niemcami w 1939 r. dywizja dowodzona przez niego wchodziła w skład Armii „Kraków”, a w niej zaliczono ją do Grupy Operacyjnej Bielsko”, a następnie „Boruta”. Jego oddziały staczały potyczki z Niemcami i cofały się od Bielska, Cieszyna, Skoczowa i Pszczyny przez Wadowice, Skawinę i Leżajsk w kierunku Lwowa. Poległ 16.09.1939 pod Koziejówką k/Lubaczowa, osobiście prowadząc natarcie w karabinem w ręku i otrzymując postrzały z broni maszynowej w policzek pod prawym okiem, okolice krzyża i łopatkę.
Pochowany w pobliskim Włazowie, ale w 1945 r. szczątki ekshumowano i przewieziono do Lubaczowa, a 21 grudnia 1953 r. na cmentarz komunalny przy ul. Rejtana w Nowym Sączu. Wydał kilka książek o tematyce filozoficznej i wojskowej. Jego imieniem nazwano ulice w Nowym Sączu, Krakowie i Lubaczowie, jest patronem szkół w Nowym Sączu i Lubaczowie.
(IrP)
Źródła
Piotr Stawecki „Słownik biograficzny generałów Wojska Polskiego 1918-1939”, Wydawnictwo Bellona, Warszawa 1994
Tadeusz Kryska-Karski, Stanisław Żurakowski „Generałowie Polski niepodległej” Editions Spotkania, Warszawa 1991
Marcin Spórna – „Słownik najsłynniejszych wodzów i dowódców polskich”, Wydawnictwo Zielona Sowa, Kraków 2006
„Bóg, honor, ojczyzna. Sądeccy żołnierze i generałowie w służbie niepodległej Rzeczypospolitej” pod red. Jerzego Leśniaka i Henryka Szewczyka, Instytut Pamięci Narodowej i Fundacja Sądecka, Nowy Sącz-Warszawa 2009
Zbigniew Mierzwiński – „Generałowie II Rzeczpospolitej”, Wydawnictwo Polonia, Warszawa 1990
Fot.:http://pl.wikipedia.org/wiki/Józef_Kustroń#mediaviewer/File:J%C3%B3zef_Kustro%C5%84.png
