Sądeckie wsie, leżące w gminie Grybów.
Nazwa
Jeszcze w rejestrze świętopietrza, odprowadzanego do Stolicy Piotrowej w Rzymie, a dotyczącego 1335 r. występuje jako Smidlno, potem w 1337 r. – Smidlo, 1348 – Smildno i 1356 – Smylna. Zanim utrwaliła się dzisiejsza forma, w średniowiecznych dokumentach pisanych po łacinie przewinęło się sporo wariantów: 1370 – Cruzlova vel Noua lub Nova Szmyldno, Smilno, 1379 – Krusloua lub Kruslova, 1400 – Kruszlouicze lub Kruszlovicze, 1412 – Kroslowa, 1420 – Gruszlowa (?), 1421 – Cruszlowa, Crziszlowa, 1428 – de Cruszlow, 1440 – Kruszlyowa, 1451 – de Cruszlewo, 1509 – Kroszlowa, 1513 – Cruslova alias Smydlno, 1518 – Kruchlowa.
Pochodzenie nazwy Krużlowa jest prawdopodobnie niemieckie (wiele wsi w Polsce było przecież lokowanych na prawie niemieckim lub magdeburskim), od słów krause, krug, czyli dzban, kufel. Podobno dlatego, że kotlina, w której osiedlili się przybysze, przypominała im naczynie. XIX-wieczny słownik języka polskiego Samuela Lindego też podaje, że kruża to dzban, w każdym razie naczynie z uchem.
Podział Krużlowej na Wyżną i Niżną jest dość sztuczny, bo był to kiedyś jeden organizm, ale to bracia Pieniążkowie z rodu średniowiecznych właścicieli w końcu XVI w. arbitralnie podzielili pomiędzy siebie spadek po ojcu i dla odróżnienia przyjął się podział na górną i dolną cześć wsi.
Na Sądecczyźnie istniała kiedyś także inna Krużlowa, określana w dokumentach jako osada karczmarska położona w okolicy Rożnowa, ale w 1534 r. zniszczona przez powódź.
—
Źródła
„Słownik historyczno-geograficzny ziem polskich w średniowieczu. Edycja elektroniczna”, Instytut Historii Polskiej Akademii Nauk 2010-14
Wiejska „Kronika uchwał”, rękopis
Kronika szkolna, rękopis
Zapiski Władysława Sapalskiego, rękopis
„Teka Grona Konserwatorów Galicyi Zachodniej”, edycja cyfrowa księgi wydanej w Krakowie w 1906 r.
Wojciech Sapalski – „O rzeźbie pięknej Madonny z Krużlowej” w „Roczniku Sądeckim” z 2003 r.
Jan Durr – „Dziennik rysunkowy Wyspiańskiego z wycieczki na Podkarpacie”, czasopismo „Ziemia” z lat 30. XX wieku
materiały od ks. prałata Kazimierza Stępnia
„Biuletyn parafii p.w. Narodzenia NMP w Krużlowej” z 2001 r.
Eugeniusz Kapustka ps. Marek, Bolesław Ptaszek ps. Rożek – „Partyzancka idzie wiara… Wspomnienia żołnierzy oddziału partyzanckiego BCh-LSB >Sępa<”, Ludowa Spółdzielnia Wydawnicza 1972
„Strażacy ziemi sądeckiej”, Agencja Wydawnicza Palindrom, Bochnia 2009
Ireneusz Pawlik – „Panorama wsi sądeckich. Krużlowa Wyżna”, dodatek specjalny miesięcznika „Sądeczanin”, grudzień 2011
IrP