(1873-1960)
generał broni Wojska Polskiego, walczący na Ziemi Limanowskiej
Urodził się 13.08.1873 w Jurczycach koło Skawiny w rodzinie bankowca. AbsolwentGIMNAZJUM
we Lwowie z 1886 r., szkół wojskowych: niższej realnej w Koszycach (Słowacja) i wyższej realnej w Hranicach na Morawach oraz Akademii Wojskowo-Technicznej w Wiedniu, gdzie od 1892 r. studiował na wyższych kursach artyleryjskich i gazowych.
Przebieg służby
W armii austriackiej służył w 11. pułku artylerii we Lwowie oraz 31. i 33. part. w Stanisławowie (obecnie Iwano-Frankiwsk na Ukrainie), ale w 1911 r. odszedł do cywila, by podjąć pracę we lwowskim Towarzystwie Kółek Rolniczych. Ponadto organizował drużyny sportowo-paramilitarnego Towarzystwa Gimnastycznego Sokół, był też współtwórcą polskiego skautingu.
Z chwilą wybuchu I wojny światowej udało mu się wyreklamować z armii austriackiej, do której został zmobilizowany. Od połowy sierpnia 1914 r. formował w Galicji z kilku tysięcy ochotników polski Legion Wschodni. 20.09.1914 oddział ten dotarł do Mszany Dolnej, gdzie pod wpływem haseł endeckich uległ rozsypce, po czym w znacznej większości ochotnicy zostali wcieleni do armii austriackiej. Przy H. wytrwało ok. 800 ludzi, tworząc dowodzony przez niego 3. pułk piechoty Legionów, biorący udział w walkach na froncie rosyjskim w Karpatach. Ranny pod Pasieczną (obecnie Ukraina).
W maju 1915 r. uległ pod Częstochową poważnemu wypadkowi samochodowemu, co sprawiło, że powrócił do służby w II Brygadzie Legionów Polskich dopiero po roku. W końcu 1916 r. mianowany na dowódcę tej brygady. Niepogodzony z rozstrzygnięciami niemiecko-austriacko-rosyjskiego traktatu brzeskiego przebił się w połowie lutego 1918 r. przez front austriacko-rosyjski pod Rarańczą, aby w Rosji dołączyć do II Korpusu Polskiego na Wschodzie, w którym objął dowództwo 5. Dywizji Strzelców. Już wiosną tego samego roku został faktycznym dowódcą tego korpusu – w tym okresie używał ps. Mazowiecki. Gdy w maju armia niemiecka przystąpiła do rozbrajania oddziałów polskich, siły pod jego dowództwem przeciwstawiły się temu pod Kaniowem, ale uległy przewadze wroga. H. z grupą towarzyszy broni jednak umknął przed niewolą. Przedostał się do Kijowa i Moskwy, gdzie stanął na czele tajnej Polskiej Komisji Wojskowej.
W połowie lipca znalazł się w Paryżu, gdzie w Komitecie Narodowym Polskim został przewodniczącym komisji wojskowej, a 4.10.1918 odebrał nominację na Naczelnego Wodza Armii Polskiej we Francji. Zamierzał sformować aż 15 dywizji, ale ostatecznie tzw. błękitna armia (inaczej hallerczycy) liczyła 5 dywizji (ok. 68 tys. żołnierzy).
Wiosną 1919 r. przerzucono ją do Polski. W czasie wojny polsko-rosyjskiej dowodził frontami Galicyjskim, Południowo-Zachodnim, Południowym, Pomorskim i Północno-Wschodnim. Był także generalnym inspektorem Armii Ochotniczej i członkiem Rady Obrony Państwa. W 1920 r. zajął Pomorze – 10 lutego dokonał w Pucku symbolicznych zaślubin Polski z morzem. Jeszcze w trakcie wojny przestał był dowódcą liniowym, obejmując stanowisko przewodniczącego Wojskowej Komisji Opiniującej przy Naczelnym Wodzu (Józefie Piłsudskim), a po wojnie generalnego inspektora artylerii i członka Ścisłej Rady Wojennej.
Marszałek Piłsudski, oceniając w 1922 r. kwalifikacje generalicji polskiej, wydał mu niepochlebną opinię, uważając, że szukał „za wszelką cenę popularności. (…) Przy słabym wykształceniu wojskowym i niewielkich zdolnościach przyrodzonych oraz niezwykle nielogicznej pod względem wojskowym głowie, mieszającej rzeczy ważne z drobiazgami i czepiającej się jako najłatwiejszej dla niego dziedziny drobiazgów – objętość dowodzenia bardzo mała, w piechocie najwyżej pułk, w artylerii może dywizjon”.
W lutym 1922 r. wybrany na posła do Sejmu z listy chadecji, przeszedł zatem w stan nieczynny, ale po półtora roku zrzekł się mandatu i powrócił do służby jako generalny inspektor artylerii. Po zamachu majowym w 1926 r., w czasie którego opowiedział się przeciwko dokonującegoGO Piłsudskiemu i w Wielkopolsce oraz na Pomorzu dowodził wojskami wiernymi prawowitemu rządowi, przeniesiono go w stan spoczynku.
W trakcie kampanii wrześniowej wojny obronnej z Niemcami w 1939 r. opuścił Polskę i przez Rumunię dostał się do Francji, gdzie znów powołano go do służby czynnej, ale nie przydzielono żadnej funkcji.
Awanse: 1895 – podporucznik, 1909 – kapitan, 1914 – major, podpułkownik, 1915 – pułkownik, 1918 – generał brygady, gen. dywizji, 1920 – gen. broni ze starszeństwem od 1919 r.
Odznaczony m.in. Orderem Orła Białego, Orderem Virtuti Militari V klasy (od 1920 r. był członkiem jego kapituły), Krzyżem Komandorskim z Gwiazdą Orderu Polonia Restituta, 4-krotnie Krzyżem Walecznych, francuską Legią Honorową oraz odznaczeniami austriackimi i niemieckimi, które w 1918 r. odesłał odpowiednim cesarzom.
Po zwolnieniu z wojska w 1926 r. gospodarował w majątku na Pomorzu, podarowanym mu po przyłączeniu tej dzielnicy do Polski. Oprócz ww. posłowania działał także inaczej w polityce – w latach 1936-39 przewodniczący Rady Naczelnej Stronnictwa Pracy. Jako taki w 1936 r. wspólnie z innymi antysanacyjnymi politykami (gen. Władysław Sikorski, Ignacy Paderewski, Wincenty Witos) utworzył opozycyjny centrowy tzw. Front Morges. W latach 1940-43 minister bez teki w polskim rządzie emigracyjnym gen. Sikorskiego. Po jego śmierci w katastrofie gibraltarskiej podał się do dymisji. Udzielał się ponadto w Związku Harcerstwa Polskiego i Polskim Czerwonym Krzyżu. Autor „Pamiętników”.
Po II wojnie światowej osiadł w Londynie, gdzie zmarł 4.06.1960. Pochowany początkowo na cmentarzu Gunnersbury, ale w 1993 r. jego prochy sprowadzono do Polski i złożono w krypcie kościoła garnizonowego w Krakowie. W Nowym Sączu ma ulicę swego imienia.
(IrP)
Źródła
Piotr Stawecki „Słownik biograficzny generałów Wojska Polskiego 1918-1939”, Wydawnictwo Bellona,WARSZAWA 1994
Tadeusz Kryska-Karski, Stanisław Żurakowski „Generałowie Polski niepodległej” Editions Spotkania, Warszawa 1991
Marcin Spórna – „Słownik najsłynniejszych wodzów i dowódców polskich”, Wydawnictwo Zielona Sowa, Kraków 2006
Fot.: http://pl.wikipedia.org/wiki/Józef_Haller#mediaviewer/File:J-haller.jpg
