(1909-1991)
Pisarz pochodzący z Sądecczyzny i mieszkający na Ziemi Gorlickiej.
Urodzony 22 maja 1909 r. w Polnej k/Grybowa w rodzinie agronoma i działacza ludowego, matka pochodziła z Łużnej, gdzie po ślubie Czuchnowscy zamieszkali w 1912 r. Chodził do szkół w Nawojowej i Łużnej, a w latach 1920-27 do gimnazjum klasycznego w Nowym Sączu, gdzie był współredaktorem czasopisma tutejszej młodzieży gimnazjalnej „Lot” – z powodu opublikowanego w nim wiersza wydalony z tej szkoły. Absolwent gimnazjum im. Marcina Kromera w Gorlicach z 1928 r. Studiował na wydziale prawa i filozofię na Uniwersytecie Jagiellońskim w Krakowie, ale relegowany z uczelni za działalność polityczną.
W czasie studiów współpracował z krakowską prasą, m.in. w latach 1930-31 jako reporter „Ilustrowanego Kuriera Codziennego”. Przerwał studia, aby po śmierci ojca objąć gospodarstwo rolne w Łużnej. W okresie międzywojennym działacz Stronnictwa Ludowego, radykalnego ruchu ludowego i robotniczego, wielokrotnie aresztowany i więziony, m.in. w utworzonym jeszcze w 1934 r. polskim obozie koncentracyjnym dla nieprawomyślnych w Berezie Kartuskiej. W 1936 r. członkowie Towarzystwa Uniwersytetów Robotniczych przynieśli go na ramionach wprost z aresztu na wiec w Gorlicach, gdzie wygłosił przemówienie. Współpracował z radykalną prasą ludową, publikując m.in. pod pseudonimami: Józef Buczyna, Michalina Borkowska, Stanisława Jazówna, M. D. C., Franciszek Radus, Szczepan Rawa, Michał Srebrzak, Apolinary Świeć, Bazyli Tur i strzelec Marian.
Po wybuchu II wojny światowej, uciekając przed Niemcami, trafił w ręce Rosjan – schwytany 28 października 1939 r. w czasie przeprawiania się przez graniczny San, więziony w Sanoku, Lesku, na Brygidkach we Lwowie, Odessie i Charkowie. W 1940 r. skazany w Moskwie za rzekome szpiegostwo na 5 lat łagru (obozu pracy), według innej wersji – nawet na karę śmierci, ale od jej wykonania wybawił go ponoć… tyfus, z którego wyleczono go w szpitalu w Taszkiencie.
Od grudnia 1941 r. żołnierz formowanej w ZSRR Armii Polskiej gen. Władysława Andersa, potem Polskich Sił Zbrojnych na Bliskim Wschodzie. W 1943 r. przeniesiony do cywila, redagował polonijne czasopisma w Jerozolimie i Tel Awiwie, od 1944 r. mieszkał w Londynie, po wojnie pozostał w W. Brytanii – osiadł w Hastings. Ze względu na przedwojenne lewicowe przekonania nie udzielał się w polonijnych środowiskach emigracyjnych. Pracował fizycznie jako pomywacz, pomocnik kucharza (m.in. w kantynie BBC), barman, kelner, sprzątacz, robotnik budowlany i fabryczny. Ostatnie lata życia spędził w domu pomocy społecznej.
Debiutował w 1926 r. jako poeta – z uwagi na młody wiek nazywano go polskim Arturem Rimbaud, zresztą jego drugi tomik wierszy nosił tytuł „Kobiety i konie (List do Jana Artura Rimbaud’a)” (1931). W 1930 r. wydał pierwszy tomik – „Poranek goryczy”, potem jeszcze kilkanaście. Ponadto autor powieści, m.in. napisanych w Łużnej „Cynk” (1934-37), „Trudny życiorys” (1934), „Powódź i śmierć” (1935) oraz „Pieniądz” (1937), potem m.in. jeszcze „Pierścień i zamieć” (1956), dramaturg, publicysta (w tym „Nowa kultura” wydana w 1934 r. w Nowym Sączu, od 1948 r. publikował m.in. w paryskiej „Kulturze”) oraz tłumacz z j. angielskiego. Reprezentował nurt literatury plebejskiej, krytyczny wobec rzeczywistości II Rzeczpospolitej, przed II wojną światową skupiał się na opisywaniu antagonizmów klasowych i nawet otwarcie wzywał do rewolucji. W PRL ukazał się jego wybór wierszy pt. „Reporter róż” (1974), potem jeszcze inne pozycje.
Zmarł 9 stycznia 1991 r. St Leonard-on-Sea k/Hastings, skremowany, a prochy rozsypane nad Kanałem La Manche. Jego imię nosi ulica w Krakowie oraz od 2000 r. Gminna Biblioteka Publiczna w Łużnej.
24 czerwca 1939 r. jego żoną została urodzona w USA Stefania z/d Rec (1902-1997). Od września 1939 r. pozostawali w wymuszonej przez historię separacji, a jeszcze w trakcie II wojny światowej żona otrzymała nawet urzędowe zawiadomienie o śmierci męża w moskiewskim więzieniu na Łubiance, jak się okazało – bałamutne… W czasie okupacji niemieckiej Stefania Cz. działała w podziemnym ruchu ludowym i pomagała partyzantom z Batalionów Chłopskich, a po wojnie została animatorką kultury w Łużnej oraz lokalną radną.
(IrP)
Źródła
Lesław M. Bartelski – „Polscy pisarze współcześni. Informator 1944-74”, Wydawnictwa Artystyczne i Filmowe, Warszawa 1977
Bolesław Klimaszewski, Ewa R. Nowakowska, Wojciech Wyskiel – „Mały słownik pisarzy polskich na obczyźnie 1939-1980”, Wydawnictwo Interpress, Warszawa 1992